دژایەتی جولەكە بەشێكە لە عەقیدەی موسوڵمان

بۆ ئەوەی ئەندازەی ئەو كارەساتەی كە بەسەر خەڵكی غەززەدا دێت بۆمان دەركەوێت و بە هەندێك لە هۆكارەكانی بگەین، پێویستە بزانین ئەوانەی ئەمڕۆ موسوڵمانانی ئەو دەڤەرە بەو شێوە دڕندانە وبێ ڕەحمانە دەیانكوژن و دەیانچەوسێننەوە و ئەو هەموو كارەسان و بەڵایانە بەسەردا دەهێنن وئەو مێژووە ڕەشە بۆ خۆیان تۆمار دەكەن، ئەوانە میللەتێكن بە دوژایەتی الله و مەلائیكەت و پێغەمبەرانەوە ناسراون، پەروەردگاریش لێیان توڕەیە ودوژمنیانە ودەبێت موسوڵمانیش وەكو بەشێك لە عەقیدەو بیروباوەڕەكەی كە بەڕوونی لە قورئان و لە سوننەتدا دیارە دوژمنیان بێت.

لە قورئانی پیرۆزدا سیفاتە ناشیرین و نالەبارەكانی ئەوان بە شیكراوەیی بەیان كراوە و الله ئەوانی شەرمەزار و بێ بەش كردووە لە ڕەحمەت و لە میهرەبای خۆی:

جولەكە لە قورئاندا خەڵكانێكی پەیمان شكێن و بێ عەهد و وەعدن، هیچ ڕاستگۆیی ومتمانەیەكیان لەسەر نییە.

هەمیشە وەكو ئاكارێكی چێندراو لە ناخیاندا خەریكی خیانەت و ناڕاستگۆیین.

توانایەك كە پێوەی دەناسرێن و الله ئەوانی پێی شەرمەزار كردووە ئەوەیە كە حەق و باتڵ و ڕاست و ناڕاست هەمووی پێكەوە تێكەڵ دەكەن و خۆڵ لەچاوی خەڵكی و شوێنكەوتوانی خۆیشیان دەكەن.

هەرگیز خاوەنی كەسایەتییەكی بەهێز نین و دوورترین كەسانێكن لە حەق ولە ڕەوشتی جوانەوە، بە شایەتی قورئانی پیرۆزش ئەوان هیچ چاكە و هەڵوێستێكی جوانیان لێ ناوەشێتەوە و تەنها لە خیانەت و خراپە و لە سوو خواردن و لە ناپیاویدا باڵا دەستن ، ئینجا ئەوان كە باسی چاكە دەكەن و داوای چاكە و هەڵوێستی جاكە لە خەڵكی دەكەن، لەو كاتەدا خۆیان دوورترین كەسانێكن لەو ڕەوشتە جوانانە و خۆیان لەو بارەوە فەرامۆش دەكەن و لە ئەنجامدانی هەموو چاكەیەك خۆیان بە دووردەگرن.

بۆچی خاوەن ئەو ڕەوشتە ناشیرینانە نەبن لە كاتێكدا ئەوان گوێیان لە كەلامی الله دەگرت و دەیانشێوان و دەیانگۆڕی، فێلیان لە ئیمانداران دەكرد و دووڕووبوون لە گەڵیاندا، بەرەو ڕوو پێیان دەوتن ئێمە لەگەڵ ئێوەین وپشتگیریتان دەكەین و بەرگریتان لێ دەكەین، كە لەوانیش دووردەكەوتنەوە پیلانیان بۆیان دەگێڕا و پەیوەندییان بە نەیارانی تری ئیسلامەوە دەكرد.

جولەكە هەمیشە دوژمنی ئیسلام و موسوڵمانان بوونە و لە بۆسەدا بوونە بۆ دەست وەشاندن لە پشتەوەو و بەدوای هەلدا گەڕاون بۆ لێدانیان، ئەوان تەنانەت ڕقیان لە جیبریل بوو علیه السلام لەبەر ئەوەی پەیامی تەوحیدی بۆ رسول الله صلی الله علیه و سلم دابەزاند، ئەوان بەردەوام سەرچاوەی یارمەتی و هاوكاری و هاریكاری هەموو دوژمنێكی ئیسلام بوونە لەسەردەمی پێغەمبەرایەتی و تاكو ئێستەش.

وا لەم سەردەمەشدا جولەكە مێژووی ڕەش و پڕ لە خیانەت و هەڵوەشاندنەوەی پەیمان و خۆڵ لەچاوكردنی خۆی دووبارە دەكاتەوەو جارێكی تر ڕووی ڕاستەقینەی خۆیان بۆ هەموو جیهان دەردەخەن، ئەو جیهانەی كە كوێرو كەڕە لە ئاست ئەو ناحەقی و ستەمەی ئەمڕۆ لە فەلەستیندا دژ بە موسوڵمانان دەكرێت .

جولەكە ونەساڕاش ئەگەر چی مێژوویەكیان لە دوژمنایەتی و یەكتر كوشتندا هەیە وخاڵی جیاوازییان لە ڕێككەوتن زۆرترە، بەڵام تاكە ئامانجێكی ستراتیجی وگەورە كە كۆیان دەكاتەوەو پەیوەندییان كۆك و تۆكمە دەكات دژایەتی ئیسلام و موسوڵمانانە ولەو پێناوەدا هەموو هاوكارییەكی یەكتر دەكەن.

جولەكە بەو پیناسەی كە الله لە ئایەتەكانی قورئاندا بۆ ئەوانی كردووە و لە سیرە و ژیاننامەی بەرجەستەكراوی پێغەمبەرماندا صلی الله علیه و سلم ڕەنگی داوەتەوە، هیچ سەیر نییە ئەم ستەم و وەحشیگەرایان لێ دەربكەوێت بەرانبەر موسوڵمانان، چونكە ئەوە حەقیقەتی هەڵوێستی ئەوان بووە لە درێژایی میژوو و لە ئێستاشدا.

لە كۆتاییدا دەڵێم: پێویستە دژایەتی جولەكە لەلای موسوڵمان وەكو كاردانەوەیەكی كاتی ئەم ڕوداوانەی غەززە نەبێت، بەڵكو واجب و هەڵوێستێك بێت هەڵقوڵاوی عەقیدە بێت و بەریبوون لەوان و لە نەساڕا و لە هەر دوژمنێكی تری ئیسلام و موسوڵمانان بەبەشێك لە عەقیدەو تەوحید بزانێت و جۆرێك بێت لە دینداری و عیبادەت كە پێی هەڵدەسێت.

یەكێكە لە مەزنترین پێغەمبەران و گەورەترین ڕەوانەكراوەكانی الله بۆ مرۆڤایەتی، خاوەن پلەو پایەی قسەكردنە لەگەڵ پەروەردگاری، بەوەش بوو بە خاوەن مەقام وپێگەی (كلیم الرحمن). 

شەریعەت و پەیامێكی تێروتەسەلی لەلای الله وە بە بەنی ئیسڕائیل گەیاند، بەڵام زۆربەی زۆری ئەوان نەتەوەیەكی لادەر و لاسار و حەق نەویست بوون، ڕێزیان لە موساو لە شەریعەتەكەی نەگرت و پەیامەكەیان ڕەتكردەوە، بۆیە شاییستەیی هەڵگرتنی سیفەتی مرۆڤیان لە دەستدا و بوون بە بەراز و مەیمون و تاكو ئێستەش ئوممەتەكەی نموونەی كوفر و لادان و ستەمكردن و كاری ناشاییستەن. 

موسی علیه السلام مامۆستا و پێشەوای هەموو موسوڵمانێكی موەحیدە تا ڕۆژی دوایی، پێغەمبەرێكی خۆشەویست و مەزنە وپێشەنگێكی بە توانایە بۆ هەموو موسوڵمانێك لە تۆكمەیی كەسایەتی و پتەوی ئیمان و ڕووبەڕووبوونەوەی زاڵم و ستەمكاراندا. 

بەسەرهاتی موسی علیه السلام كە قورئانی پیرۆز زۆر جەختی لەسەر دەكاتەوە و لە سوڕەتەكاندا دوبارە دەبێتەوە، بۆ هەموو موسوڵمانێك پڕ لە پەند و وانەو عیبرەتە، خۆشویستنی و بە پێشەوا تەماشاكردنی ئەركی هەموو موسوڵمانانە و فەرزیشە لەسەریان. 

موسی علیه السلام خاوەنی داواكارییەكە لە پەرورەدگاری كە هیچ پێغەمبەرێكی تر ئەو داواكارییەی نەكردووە، فەرمووی: پەروەردگارم دەمەوێت بتبینم، (وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ ۚ) دەیەویست بەهەر حالێك بووە هەموو بەنی ئیسڕائیل بێنێتە سەر ڕێگای ڕاست و گومانەكانیان بڕەوێنیتەوە و بیانهێنێتە سەر ڕاستە شەقامی ئیمان و تەوحید، بەڵام ئەوان لە گومراییدا ڕۆچووبوون. 

موسی علیه السلام ناخی لە پێناو پەیامی تەوحید و پەروەردگاریدا توندی و شیددەتی زۆری تێدا بوو، كە بینی لەو ماوەی قەومەكەی بەجێ هێشتووە لە دینی تەوحید ویەك الله پەرستی لایان داوە خەم دایدەگرێت و لە هارونی برای توڕە دەبێت: (وَأَلْقَى الْأَلْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ). 

موسی علیه السلام ئەو شەفاعەتكار و كەسە سەنگینەیە كە لەشەوی میعراجدا پێغەمبەرمانی صلی الله علیه و سلم چەندین جار گێڕایەوە بۆ لای پەروەردگاری بۆ ئەوەی تەكلیفی نوێژمان لەسەر كەم بكاتەوە، پێغەمبەری ئێمە نەبوو بەڵام دڵی پێغەمبەران بەو شێوە پڕ لە سۆز و بەزەیی بۆ هەموو موسوڵمانێك. 

موسی علیه السلام ئەو پێغەمبەرە نازدار و مەزنەیە كە سەرەڕای ئەوەی یەكێكە لە پێغەمبەرانی (أولو العزم) علیهم السلام و بەسەرهاتەكانی لە ئایەت و سوڕەتەكانی قورئاندا بڵاوبووەتەوە، بەڵام الله تێماندەگەیەنێت كەوا دواجار موسی مرۆڤ بووە و زۆرێك لەو حاڵەتانەی بەسەر ئێمەی خەڵكی ئاساییدا دێت بەسەر ئەویشدا هەر هاتوە، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو باری مەزنی پێغەمبەرایەتی بەسەردا درابوو و لەئاستێكی زۆر بەرز و باڵایشدا بوو لە تواناكانیدا، بۆیە ئەو پێشەنگ و مامۆستای ئێمەیە و ئەركی سەرشانمانە ژیاننامەكەی بكەین بە مەشخەڵێك و ڕێگای ئیمان و تەوحیدی خۆمانی پێ ڕوناك بكەینەوە. 

موسی علیه السلام برای پێغەمبەرەكەمانە و ڕێبواری یەك ڕێگان كە ڕێگای تەوحید و تێكۆشانە لە پێناو هیدایەتدانی مرۆڤایەتی بۆ ڕووناكی ئیسلام، یەكێكیش لە مافەكانی ئەو پێغەمبەرە بەسەرمانەوە، جگە لەبەرز ڕاگرتنی ژیاننامەی و بە پێشەنگ تەماشاكردنی و فێربوونی وانە لە كەسایەتییە ناوازەكەی، پێویستە نەهێڵێن ناوی لەناوماندا بزر بیت و جێگای خۆیەتی هاوشێوەی باوو باپیرانمان ناوی مناڵەكانمان بە ناوی ئەو پێغەمبەرەوە بنێین و شانازی پێوە بكەین. 

ئاراستەی بابەتەكە لێرەدا ڕووی لە فێرخوازانی زانستی ئاست بەرز و كۆتایی نییە، چونكە ئەوان سەرچاوەكان دەناسن و كتێبی گرنگ وگرنگتریش لەیەكتر جیا دەكەنەوە وپلەبەندییەكانیان دەزانن، بەڵكو لێرەدا زیاتر مەبەست لە فێرخوازی سەرەتاییە و ئەوانەی دەیانەوێت كتێبخانە پێكبهێنن، ئاماژە بە دیارترین ئەو كتێبانە كردووە كە بە ئەزموونی خۆم و بە ئامۆژگاری زانایان بە چاكترینم زانیون، ڕەحمەتی الله لە هەموویان بێت.. 

لە بواری عەقیدەدا كتێبی گرنگ گەلێك زۆرن كە پێویستن بۆ فێرخوازی زانست بەڵام بە پێی ئاستی فێرخوازكان ئەو كتێبانە جیاوازییان هەیە، لێرەدا ئاماژە بە هەندێكیان دەكەم إن شاء الله كە بۆ كەسی سەرەتا و سەرووتر یش دەگونجێن: 

1- كتێبەكانی (الاصول الثلاثة)و (القواعد الأربع) و (كشف الشبهات) و (كتاب التوحيد) و (مسائل الجاهلیة) كە هەموو ئەمانە دانراوی شێخ محمد بن عبدالوهاب ن و بەشەرحەوە زۆر پێویستن بۆ هەموو موسوڵمانێك. 

2- زۆربەی كتێبەكانی شێخ الاسلام ابن تیمیة زەرورن بۆ هەموو فێرخوازێكی زانست، لێرەدا ئاماژە بە هەندێكیان دەكەم: 

- (الواسطیة، و الحمویة، و التدمریة ) ئەم سێ كتێبە لەناو كتێبەكانی ابن تیمیةدا كە تایبەتن بە عەقیدەوە زۆر پێویست و گرنگن.  

- كتێبی (اقتضاء الصراط المستقيم لمخالفة أصحاب الجحيم ). 

- (منهاج السنة النبوية) . 

- ( درء تعارض العقل والنقل و ( رفع الملام عن الأئمة والأعلام). 

- ( الجواب الصحيح لمن بدل دين المسيح) . 

- ( الصارم المسلول على شاتم الرسول). 

- (الفرقان بين أولياء الرحمن وأولياء الشيطان ) ..ئەمانە وەكو كتێبە زۆر دیارەكانی شێخ الاسلام، ئەگینا ئەتوانم بڵێم زۆربەی زۆری كتێبەكانی ابن تیمیة گرنگ و پێویستن بۆ هەموو موسوڵمانێك، بەڵام پێویستییەكە پەیوەستە بە ئاستەكانیان، چونكە هەندێ كتێبەكانی ابن تیمیة زۆر ورد و چڕن، پێویستیان بە پێشینێكی باشە لە زانست وزانیاری بۆ ئەو كەسەی بیانخوێنێتەوە. 

كتێبی (مجموع الفتاوی)یش كە عبد الرحمن بن قاسم كۆی كردووەتەوە بریتین لە كۆمەڵە باس و فەتواو كتێب و نامیلكەیەكی گرنگی ابن تیمیة، بە پێویستی ئەزانم لە هەموو كتێبخانەیەكدا هەبێت. 

3- كتێبەكانی ابن قیم الجوزیة بەهەمان شێوە زۆربەیان پێویستن بۆ فێرخوازی زانست ئاماژە بە هەندێ لە دیارترینیان دەكەین: 

- (زاد المعاد في هدى خير العباد) كتێبێكی زۆر پێویستە تایبەتە بە سیرە. 

- (إغاثة اللهفان في مصايد الشيطان). باس لە نەخۆشییەكانی دڵ و دەروووونی مرۆڤ دەكات لەگەڵ باسی پیلانەكانی شەیتاندا وكتێبێكی زۆر گرنگە. 

- ( إعلام الموقعين عن العالمين). باسی فقه و أصول و زۆر شتی تری تێدا دەكات و یەكێكە لە كتێبە گرنگ و بەناوبانگەكانی شێخ. 

- ( الصواعق المرسلة على الجهمية والمعطلة). 

- ( الجواب الكافي لمن سأل عن الدواء الشافي ). باسی چۆنیەتی ڕاسكردنەوەو پاكردنەوەی نەفسی موسوڵمان دەكات. 

- (جلاء الأفهام في فضل الصلاة والسلام على خير الأنام ). 

- ( الوابل الصيب من الكلام الطيب). باسی وێردەكان دەكات 

- ( حادي الأرواح إلى بلاد الأفراح). تایبەتە بە باسی بەهەشت.  

- ( النونیة) هۆنراوەیەكی درێژە تایبەتە بەباسەكانی بیروباوەڕەوە. 

4- كتێبی (الدرر السنية في الأجوبة النجدية) بە كتێبێكی زۆر گرنگی دەزانم باشترە لە كتێبخانەی هەموو موسوڵمانێكدا هەبێت بەتایبەتی بەرگەكانی سەرەتای گەلێك گرنگن، هەرچەندی پێ بدرێت زۆر نییە . 

5- كتێبی (الأربعین النوویة) و (ریاض الصالحین)ی نەوەوی. 

- كتێبەكانی: ( عمدة الأحكام) المقدسي و(بلوغ المرام) و(فتح الباري)ی ابن حجر ئەمانە بەلای كەمەوە بۆ كتێبخانەی فێرخوازی زانست پێویستن، 

- خۆ ئەگەر خاوەن كتێبخانە بتوانێت هەر شەش كتێبە گەورەكانی فەرمودەشی تێدا بێت (البخاري ومسلم والنسائي و أبو داود و الترمذي و ابن ماجة) ئەوە كارێكی زۆر باشی كردووە وخێرێكی گەورەی دەست خۆی خستووە. 

- هەروەها لە كتێبەكانی زانستی فەرموودەدا بەلای كەمەوە كتێبی:  

- المنظومة البيقونية. 

- (التبصرة والتذكرة) كە بە ( ألفية العراقي ) دەناسرێت. 

- ( الباعثُ الحثيث شرح اختصارِ علوم الحديث)ی أحمد شاكر. 

6- لە تەفسیری قورئانی پیرۆز و زانستەكانیدا ئەویش بەلای كەمەوە هەندێ كتێبی سەرەكی هەن نابێت كتێبخانەی فێرخواز بەدەر بن لێیان، لەوانە: 

- تەفسیری ابن كثیر. 

- التفسیر المیسر كە كۆمەڵێك زانا نووسیویانە. 

- تەفسیری (تيسير الكريم الرحمن في تفسير كلام المنان)ی عبدالرحمن السعدي. 

- ( أضواء البیان)ی الشنقیطي. 

- (مقدمة في أصول التفسیر) ی ابن تیمیة. 

- (الإتقان في علوم القرآن)ی السیوطي.  

- (مباحث في علوم القرآن)ی مناع القطان. 

7- لە بواری الفقه و أصول الفقه دا كتێبخانەی طالب العلم بەلای كەمەوە پێویستە هەندێ كتێب و سەرچاوە لە خۆی بگرێت وەكو:  

- (الوجيزُ في فقه السنة والكتاب العزيز )ی عبدِ العظيم بدوي. 

- (فقه السنة) لەگەڵ كتێبی (تمام المنة) ی الألباني. 

- (الملخص الفقهي) الفوزان. 

- مختصر الفقه الإسلامي)ی التویجري ئەمەیان كتێبێكی كورت و پوختە و بەڵگەكانی ڕاست و روونن. 

خۆ ئەگەر خاوەن كتێبخانە بتوانێت كتێبی (المغني والشرح الكبیر)ی ابن قدامة ی هەبێت ئەوە باشترە و سەرچاوەیەكی گرنگی دەستەبەر كردووە. 

لە زانستی الأصول یشدا بەلای كەمەوە سەرچاوەیەكی ئاسانی هەبێت وەكو: 

- (الأصول من علم الأصول)ی ابن عثیمین. 

- مذكرة في أصول الفقه)ی الشنقیطي. 

8- لە بواری مێژوودا لە هەموو كتێبخانەیەكدا ئەم چەند كتێبە هەبێت باشە: 

- كتێبی (البدایة و النهایة)ی ابن كثیر . 

- (سیر أعلام النبلاء)ی الذهبي. 

- (صور من حیاة الصحابة) و (صور من حیاة التابعین)ی عبدالرحمن الباشا كتێبی باش و ئاسان و بەسوودن لە ژیاننامەی هاوەڵان و تابیعییەكاندا. 

9- لە بواری زمانی عەرەبیدا دەبێت كتێبخانە هەندێ كتێب لەخۆ بگرێت، بۆ نمونە: 

- مەتن وشەرحێكی(الآجرومیة). 

- كتێبەكانی (النحو الواضح) و(البلاغة الواضحة)ی علی الجارم و هاوڕێكەی. 

- هۆنراوەی (ألفیة ابن مالك) وشەرحێكی. 

- (شذا العرف في فن الصرف)ی الحملاوي. 

- (المزهر في علوم اللغة)ی السیوطي. 

- (لسان العرب) كە ئەمە سەرچاوەی سەرچاوەكانە لە بواری خۆیدا. 

- (مختار الصحاح) فەرهەنگێكی پوخت و پێویستە. 

- (المنجد في اللغة و الأعلام) لە ڕووی كورتی و پۆختییەوە بابەتێكی بەسود دەخاتە بەردەستی خوێنەر. 

- لە علم العروض دا بە هەمان شێوە باشترە كتیبخانە سەرچاوەیەك تێدا بێت بۆ نموونە: 

- (میزان الذهب في صناعة شعر العرب)ی أحمد الهاشمي.. 

10- لە كتێبەكانی (أدب) یشدا هەندێ كتێب هەیە پێویستن، وەكو:  

- (الكامل)ی المبرد. 

- (الحیوان) و (البیان و التبیین)ی الجاحظ. 

- و (العقد الفرید)ی ابن عبد ربه. 

- (أدب الكاتب)ی ابن قتیبة. 

- (النظرات)ی المنفلوطي. 

- (وحي القلم)ی الرافعي.  

- هەندێ لە ڕۆمانەكانی نجیب الكیلاني، وەكو: (رحلة إلی الله) و(لیالي تركستان). 

- لە شیعریشدا بەلای كەمەوە لە دێرینەكاندا (دیوان المتنبي) بە شەرحی البرقوقي و دیواني (الشوقیات)ی أحمد شوقي. 

هەروەها لە ڕەخنەی ئەدەبیدا كتێبی (الانحرافات العقدیة في أدب الحداثة وفكرها)ی سعید الغامدي كتێبێكی زۆر گرنگە بۆ زانینی حەقیقەتی دژایەتی كردنی ئیسلام لە ڕێگەی ئەدەبەوە لەم سەردەمەدا. 

11- كتێبی (الآداب الشرعیة)ی ابن مفلح و( تذكرة السامع والمتكلم بآداب العالم والمتعلم)ی ابن جماعة لە بابی خۆیاندا گرنگن بۆ فێرخوازی زانست بیانخوێنێتەوە وسوودیان زۆرە بەتایبەتی كتێبەكەی ابن مفلح. 

12- لە بواری تەجوید و قیرائاتیشدا هەندێ كتێبی سەرەتایی پێویستن لەوانە: 

- (التجوید المصور) أیمن سوید. بۆ كەسانی سەرەتایی زۆر ڕوون و پوخت و زانستییە. 

- (هدایة الباري إلی تجوید كلام الباري)ی عبد الفتاح المرصفي. كتێبێكی زانستییە و یەكێكە لە چاكترین كتێبەكانی تەجوید. 

- (الوافي في شرح الشاطبیة) عبدالفتاح القاضي، كتێبێكی پوخت و بەسوودە لەشەرحی گرنگترین هۆنراوی قیرائات كە بە (الشااطبیة) دەناسرێت، 

- (الإجابات الواضحات لسؤالات القراءات)ى أحمد الحفيان كتێبێكی بەسوود و پێویست و ئاسانە بۆ زانینی هەندێ زانیاری دەربارەی علم القراءات. 

13- هەندێ كتێبی گشتی هاوچەرخ وكۆن بە پێویست ئەزانم لە كتێبخانەی موسوڵماندا هەبێت لەوانە بۆ نموونە: 

- الانحرافات العقدیة والعلمیة في القرنین الثالث عشر و الرابع عشر الهجریین)ی الزهراني. 

- (المسلمون والحضارة الغربیة)ی سفر الحوالي. 

- (ماذا خسر العالم بانحطاط المسلمین) الندوي. 

- (الموسوعة المیسرة في الأدیان والفرق). 

- (الفهرست)ی ابن الندیم. 

- (المقدمة)ی ابن خلدون. 

- (لعبة الأمم)ی مایلز كوبلاند. 

- (حاضر العالم الاسلامي) لوثروب ستوارد. 

- (ذكریات علي الطنطاوي). 

- (لمحات في الثقافة الاسلامیة) عمر الخطیب. 

- (معالم في الطریق)ی سید قطب. 

- (واقعنا المعاصر)ی محمد قطب. 

- (الحصاد المر للإخوان المسلمین في ستین عاما) ایمن الظواهري. 

- (الفكر الغربي ) دراسة نقدیة و زۆرێك لە كتێبەكانی أنور الجندي لە بواری هۆشیاركردنەوەی فیكریدا چاك و بەسوودن. 

- (الخطوط العریضة)ی محب الدین الخطیب. 

- (تحكیم القوانین)ی محمد بن إبراهیم. 

- (دروس في تاریخ الفلسفة)ی یوسف كرم. 

-(كلیلة ودمنة)ی عبدالله بن المقفع. 

-(التحدث بنعمة الله)ی السیوطي. 

- (مجموعة رسائل التوجیهات الاصلاحیة) محمد جمیل زینو. 

دوو تێبینی: 

- لێرەدا كتێبی كوردیم باس نەكرووە لەبەر ئەوەی زیاتر باسی كتێبە سەرەكی و بنچینەییەكانم كردووە ئەوانەش لە زمانی عەربیدا بوونیان هەیە، هۆكارێكی تریش ئەوەیە وەكو پێویست شارەزایییم لە كتێب و وەرگیڕان و بڵاوكراوە كوردییەكاندا نییە و موسوڵمانیش دەبێت لەسەر پرسێك قسەی كرد بە عیلمەوە قسە بكات.. 

- بەدڵنیایی كتێبی گرنگم زۆر لەبیر چووە ولێم تێپەڕ بووە، یان بە مەبەستی كورتكردنەوەی پۆستەكە باسم نەكردوون، لەبەر ئەوەی لەم پۆستەدا مەبەستم تەنها هێنانەوەی نموونەی ئەو كتێبانە بووە كە گرگن لە كتێبخانەی فێرخوازی زانستد بوونی هەبێت نەك خستنەڕووی هەموویان. 

إحسان برهان الدین 

10 جمادى الأول 1445 

2023-11-24 

لە كتێبی وەرگێڕاودا لە عەقیدەی وەرگێڕەكە وردبەرەوە! 

لە مەسەلەی كتێبی وەرگێڕاودا، وەرگێڕ گرنگی و بایەخی گەلێك زۆرە، كاتێك كتێب و سەرچاوەیەكی تەرجەمەكراو دەكڕن ڕەچاوی چەند خاڵێك بكەن: 

یەكەم: ئەگەر كتێبەكە كتێبێكلە یەكێك لە زانستە شەرعییەكاندا بوو زۆر گرنگی بە عەقیدەی وەرگێڕەكە بدە، وا نەزانیت وەرگێڕ كاریگەری نییە تەنها بڕگەكان لە عەرەبییەوە دەكات بە كوردی، لە چەندین ڕووەوە ئەو بۆچوونە هەڵەیە بۆیە زۆر لە عەقیدەی وەرگێڕەكە دڵنیانەبووی كتێبی مەكڕە. 

دووەم: جگە لە مەسەلەی عەقیدەی وەرگێڕ كە ئەوە مەرجێكی سەرەكییە و هۆكاری زۆر هەیە وات لێ بكات بیكەیت بە مەرج، هەروەها پێویستە لە شارەزایی وەرگێڕەكە لە هەردوو زمانی عەرەبی و كوردیدا شارەزا بێت، بەتایبەتی باش تێگەیشتن لە زمانی عەرەبی و كارامەیی لە بواری زمانەوانی وهەبوونی پێشینەیەكی زۆر لە خوێندنەوەی سەرچاوەكانی زمانی عەرەبی لە كتێبی شەرعی و زمانەوانی و وێژەیی بۆ وەرگێڕ زۆر پێویستە بۆ ئەوەی بتوانێت جڵەوی واتاكان و دەربڕینەكان بەباشی بگرێت و زانینی هیچ واتاو مەستێكی لێ یاخی نەبێت، كە بەداخەوە ئەو بوارە پڕە لە كارەسات و هەڵەی سەیر و سەمەرە، چونكە وەرگێڕەكان بەهیچ فلتەر و تاقیكردنەوەیەكدا تێناپەڕن و ئەو سەرهەڵدانی ئەو ژمارە زۆرە لە وەرگێڕان لە كوردستاندا وەكو زۆر حاڵەتی تری نامۆ ئەویش بەهەمان شێوە حاڵەتێكی نامۆ و ناتەندرووستە. 

سێیەم: تواناو باگراوند و خوێندنەوەكانی وەرگێڕ زۆر بە ئاسانی دەردەكەوێت و لە وەرگێڕانەكەیدا هەستی پێدكرێت، بە پێچەوانەوە هەژاریشی لەو بوارەدا هەر دەدەكەوێت، ئینجا هموو وەرگێڕێكیش دەبێت ئەوە بزانێت وەرگێڕانەكەی وەكو ئەوەیە عەقڵی خۆی بۆ خەڵكی نمایش بكات و بڵێت خەڵكینە ئەوە عەقڵ و توانای منە لە وەرگێڕان و شارەزایی دوو زماندا! ئەوەش دەبێت ببێتە مایەی بیركردنەوە و لێوردبوونە وە ڕاوەستان ئەگەر كاتی خۆی نەبێت. 

چوارەم: داواكارم لە خانەكانی بڵاوكردنەوە لەوانەی سەرچاوەی زانستە شەرعی و ئیسلامییەكان بەگشتی چاپ دەكەن، بەتایبەتی سەرچاوەكانی تەفسیر و فەرموودە و كتێبە بەناوبانگ و سەرەكییەكانی زانایان، بەلای كەمەوە زۆر لەو دوو خاڵە وردبنەوە، ئەوەی یەكەمی لەبەر الله عزوجل بۆ ئەوەی واتاكانی قورئان و سوننەت نەشێوێندرێت و بەهەڵە و بە شێوازێكی ناشاییستە نەگاتە بەردەستی خوینەران، چونكە بێ گومان وەرگێڕ بەباشە و بە خراپەش ڕۆڵی كاریگەری خۆی هەیە، بڵاوكاریش بەهەردوو باردا بەرپرسیارێتی لەلای الله هەڵدەگرێت. 

سەبارەت بەمەرجی دووەمیش كە بریتییە لە شارەزابوونی باش لە زمانی عەرەبی ئەوەیان لەبەر خۆیان و لەبەر ئەوەی نەبنە هۆكاری بڵاوبوونەوەی كتێبێك كە پڕی بێت لە هەڵەی زمانەوانی و بەڵگەی تێنەگەیشنی وەرگێڕ لە بڕگەكان و خوێنەری ئاساییش بە ئەوپەڕی سانایی بتوانێت هەڵە لە وەرگێڕ بگرێت، چونكە ئەوە لە ڕووی مادیشەوە كاریگەری نەرێنی لەسەر فرۆشی كتێبەكەش دەبێت. 

پێنجەم: لە بنچینەدا بڕوانامە دەبێت بەڵگەی توانای خاونەكەی بێت لەو پسپۆڕییەدا، بەڵام بەداخەوە لە ئێستادا ئەوەش بە ڕەهایی ڕاست نییە، زۆر كەس هەیە بڕوانامەی بەرزی لە عەرەبیدا هەیە و زۆریش لەو زمانەدا ناشارەزا و فەقیر حاڵە، تەنانەت لەوانەیە مانگەشەو بە بقرة اللیل تەرجەمە بكات! 

زۆر كتێبم بەچاوی خۆم بینیوە هەڵەی وەرگێڕ لە ناونیشانی كتێبەكەوە دەستی پێكردوە! جا ئەگەر بەرگی كتێبەكە كە چەند وشەیەكی لەخۆگرتووە و چاوی خوێنەر یەكەم جار دەكەوێتە سەری هەڵەی تێدا هەبێت، دەبێت ناوەڕۆكی پەرتوكەكە حاڵی چۆن بێت. 

شەشەم: وەرگێڕان ئەگەر نیەت و اخلاص ی لەگەڵدا بێت دەبێتە كارێكی پیرۆز و هاوشان لەگەڵ نووسەراندا ڕۆڵی زۆر گەورەو بەرچاویان دەبێت لە درووستكردنی گۆڕانكاری و وەرچەرخان لە مێژووی گەلاندا، سەرەتای گەشانەوەی شارستانی ئیسلامی لە وەرگێڕانی سەركەوتووەوە دەستی پێكرد، بەڵام بەداخەوەم كە ئەم قسە دەكەم لێرەدا، ئەم مەسەلە وەكو زۆر پرسی تر كە لە كوردستاندا بەخراپتریم شێوە بەخراپی كەڵكی لێ وەرگیراوە، وەكو بازرگانی، وزانستی پزیشكی ودەرمانسازی، وەكو سیاسەت، ئەمەشیان تا سەر ئێسقان بەلاڕێدا براوە و شوێنەوارەكانی دوای چەند ساڵێكی تر دەردەكەوێت كە كتێبخانەكان لە كتێبی لاواز و پڕ لە هەڵە لێوان لێو دەبەن. 

حەوتەم: ئەم پرسە پێویستی بە ئاوڕدانەوەیەكی جیددی هەیە لەلایەن خاوەن كتێبخانە و خانەكانی بڵاوكردنەوە، هەروەها لایەنە ئەكادیمی و كۆڕبەندی زمانەوانی و زانستی و زانكۆكان كە هەندێ مەرج و ڕێوشوێن بۆ وەرگێڕان دابنەن هاوشێوەی ناوەڕاست و تەنانەت كۆتاییەكانی سەدەی بیستەم كە تەنها كەسانێك بوێری چوونە نێو ئەو گۆڕەپانەیان هەبێت كە مەرجە زانستییەكانی شاییستەبونیان تێدا هەبێت و ببنە مایەی بەرزكردنەوەی تەلاری زانست و مەعریفەت لە كوردستاندا نەك بە وەرگێڕانەكانیان دۆخێك درووست ببێت، لە دواڕۆژدا لادان و چاككردنی ئەگەر مەحاڵیش نەبێت كارێكی یەكجار ئەستەم بێت. 

هەشتەم: مەبەستم لێرەدا هەڵەی تایپ و چاپكردن نییە، ئەگەرچی ئەوەش پێویستی بە چاودێری ورد هەیە، بەڵكو مەبەستم لەو هەڵانەیە كە وەرگێڕ عەرەب واتەنی (عن سبق إصرار وترصد) و بەبێ ئەوەی دەركی پێ بكات ئەنجامی ئەدات وتێی دەكەوێت و دواتریش نە خاوەن كتێبخانەكە و نە هیچ چاودێر و وردبینێك هەستی پێ دەكات تاكو دەگاتە بەردیدی خوێنەر و دۆخە ناخۆشەكەش لەوێوە دەست پێ دەكات كە ئەوەش كاتێكە وەكو دەڵێن درەنگە و كار لە كار ترازاوە. 

إحسان برهان الدین 

4 جمادى الأول 1445 

2023-11-18 

بۆ ئەوەی بتوانین لەسەر ڕێگای دین و دینداری ڕاست ڕێبكەین و لانەدەین و بێزار نەبین وتاكو كۆتایی ڕێگاكە پەكما نەكەوێت وبگەین بە مەنزڵگا، پێویستمان بە كۆمەڵێك توێشوو و هۆكاری جێگیربوون هەیە، لەوانە: 

1- پێویستە دوعا هەمیشە وەكو چەكێك بەكاری بهێنین و لێی بێ ئومێد نەبین و بیكەین بە سوكنایی دڵ و متمانەمان بە الله. دوعا پەیوەندییەكی زۆر باش و بەهێزە لەگەڵ الله عزوجل، هەم عیبادەتە وبەرزكردنەوەی ئیمانە و هەم ئاسوودەییە بۆ دڵ و دەروون، یەكێك لەو دوعایانەی كە دەبێت لەسەر زمانمان بێت ئەوەیە، پەنا بگرین بە الله تعالی لە فیتنە بمانپارێزێت، چونكە لەم سەردەمەدا فیتنە دنیای پڕ كردووە و بەهەر لایەكدا ئەڕۆیت فیتنە بەرەو ڕووتە، پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی: (تعوذوا بالله من الفتن ما ظهر منها وما بطن) مسلم (2867) . 

2- دەبێت جگە لە دوعا و پاڕانەوە، چەندین جۆری تر پەیوەندیمان لەگەڵ پەروەردگارماندا هەبێت و ئەوەندەی پێمان بكرێت پەیوەندییەكانمان لەو بارەوە بەهێز بكەین بەتایبەتی خوێندنەوەی قورئان و بە (تدبر) و بە تێگەیشتنەوە. 

3- پێویستە هەمیشە هاوڕێی باشمان هەبێت بۆ ئەوەی یەكتر بەهێز بكەین بەرانبەر فیتنە و هۆكارەكانی لادان لە دینی حەق كە لەم سەردەمەدا لە چڵەپۆپەی زۆریدان، هەروەها بۆ ئەوەی لەنێوان خۆماندا فەرمان بەیەكتر بكەین بە چاكە و لە خراپەكانیش یەكتر ئاگادار بكەنەوە، بەڵێ هاورێی باش و چاكەكار و عەقیدە پاك لەم سەردەمە كەمە، بەڵام دەبێت هەمیشە بەدوایانەوە بیت ئەگەر یەك هاوڕێی باش و الله ناست هەبێت بەسە. 

4- لە هۆكارەكانی جێگیر بوون و بەردەوام بوون لەسەر ڕێگای ئیسلام و ئیمان ئەوەیە خەریكی فێربوونی زانستی شەرعی و دەرس و دەوری كتێبەكانی عەقیدەو تەفسیر و فەرموودەو فیقهو سیرە و زانستەكانی تر بیت، هەمیشە سەرقاڵی پەروەردەیەكی ئیسلامی بیت بۆخۆت و بۆ دەوروبەرت لەوانەی توانای پەروەردەكردنیانت هەیە، ئەوە لەلایەكەوە جێگیر كردنە بۆخۆت لەسەر ڕێگای حەق و لەلایەكەوە بانگەواز ەو خزمەت كردنە بە دینەكەت وهەستانە بە ئەنجامدانی ئەو ئەركەی كە لەسەرتە. 

5- خوێندنەوەی ژیاننامەی پیغەمبەر صلی الله علیه و سلم بەتایبەتی زۆر پێویستە زۆر بەسوودە زۆر بونیاتنەرە، لەدوای ئەوەش خویندنەوەی ژیاننامەی پێشەوایان و هێما گەورەكانی ئیسلام بۆ ئەوەی وەكو نموونەیەكی بەرز سەیریان بكەیت و بیانكەیت بە پێشڕەوو پێشەنگی خۆت، سەرەتا لە هاوەڵانەوە الله لێیان رازی بێت و ئیتر هەر كەسێكیش كە لەسەر ڕێبازی ئەوان و هاوشێوەی ئەوان بەردەوامی بە خزمەتی كردنی ئەم دینە دابێت. دەكرێت بوترێت خوێندنەوەی كتێبەكانی سیرە و مێژوو هۆكارێكی زۆر بەسوود و بەهێزن بۆ ئەو مەبەستەی لێرەدا باسی دەكەین. 

6- هەروەها دەبێت متمانەت بە بەسەرخستنی الله عزوجل هەبێت بۆ بەندەڕاستگۆو ئیماندارەكانی وبۆ ساتێكیش گومانت لێی نەبێت ، چونكە ئەوە بەڵێنی خۆیەتی لە قورئاندا كە فەرموویەتی: ( وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا ۚ يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا ۚ وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ) النور:55. لەوەش دڵنیابین كە ئەو بەڵێنە بۆ ئیمانداران دیتەدی و جێبەجێ دەبیت و سیفاتی ئیماندارانیش لەقورئان و سوننەتدا دیارن. 

7- خۆ پاراستن لە حەرام و لە كارە نەشیاوو ناپەسەندەكان دڵی موسوڵمان بە زیندوویی ڕادەگرێت و بەردەوامی لەسەر دینی حەق پێ دەبەخشێت، بەپێچەوانەشەوە حەرامەكان وەكو ئاوی سوێر وان كەسی تینوو هەرچەندی لێ بخۆات هەر تینوێتی ناشكێت وبەو حاڵەوە بەردەوام دەبێت تاكو دەگەرێیتەوە لای پەروەردگاری الله لەو چارەنووسە خراپە بمانپارێزێت. 

8- خۆشویستنی زانایان و پیاوچاكان كە لەسەر مەنهەجی كیتاب و سوننەتن و خاوەن عەقیدەیەكی پاكن و بە بیدعە و شیركەكانی هاوچەرخ و كۆنەوە تێوە نەگلاون، ئەوە هێزێكی باش بۆ دڵ ودەروونی كەسەكە دابین دەكات و هۆكارێكە بۆ بەردەوام بوون لەسەر ڕێبازی سوننەت و ژیاننامەی هاوەڵان و تابیعی و پیاوچاكانی شوێنكەوتووی ئەوان. 

9- هەروەها یارمەتیدەرێكی باشە بۆ موسوڵمان خۆی لەسەر سەقامگیربوون لەسەر ڕێگای حەق ڕابهێنێت بەبیركردنەوەی لە مردن، بۆ ئەوەی حەقیقەتی ئەم دونیای بۆ دەربكەوێت و چارەنووس و ئاییندەی ڕاستەقینەی خۆی بزانێت لە كوێیە! گرنگە بیر لە خۆشی بەهەشت بكاتەوە و كار بۆ پێگەیشتنی بكات، بیریش لە ناخۆشییەكانی دۆزەخ بكاتەوە و كار بۆ دووركەوتنەوەو پارێزراوبوون بۆ خۆی بكات لە ناخۆشییەكانی. 

10 - سەبر و ئارام گرتنیش یەكێكە لە توێشووە هەرە بەهێزەكانی ڕیگای دینداری و هۆكارێكی كاریگەریشە بۆ بەرگە گرتن و بەردەوام بوون لەسەر مەنهەجی ڕاست و درووستی ئیسلام، ئارام گرتن لەسەر تووش نەبوون بەو هەموو تاوان و گوناهانەی كە بە خۆڕایی و بەبێ بەرانبەر ڕەخساوە بۆ هەمووكەسێك، ئارام گرتن لەسەر ئەو ناخۆشییانەی كە لە ریگای خزمەت كردنی ئیسلامدا تووشمان دەبێت، ئارام گرتن لەسەر ئەو غەریبییەی كە بە هۆی دەست گرتن بە ئیسلام و بەتایبەتی دەستگرتن بە سونەت و بیروباوەری ئیسلامی تووشی بانگخوازان دەبن. 

شایانی باسە هیچ لەو خاڵانەی سەرەوە نابنە توێشووی ڕێگا بۆ كەس، كاریگەریشیان لەسەر بەردەوام بوون لەسەر دینداری حەق نابێت و نە خاوەنەكەشیان بەرەو بەهەشت دەبەن و نە لە دۆزەخیش دووری دەخەنەوە، ئەگەر لە هەموو هەڵسان و دانیشتن و قسە و باس و نووسین و هەڵوێستێكدا بیری لەلای عەقیدە و بیروباوەڕ نەبێت و پیوەرەكانی ئیمان نەكاتە پێوەری وەرگرتن و ڕەتكردنەوەی هەموو شتێك و هەموو كەسێك، پێویستە هەموو مەسەلەیەك لە ژیاندا بە عەقیدە ببەسترێتەوە ، لە پەیوەندییەكاندا بەردەوام بیرمان لەلای مەسەلەی (الولاء و البراء) بێت، لە هەموو قسەو و هەڵسوكەوتێكدا بیرمان لەلای جێبەجێكردنی تەوحید و خۆ بەدوور گرتن بێت لە جۆرەكانی شیرك بۆ ئەوەی تێینەكەوین، چی شێوازە دیار و ئاشكراكانی، یان شیوازە هاوچەرخ و شاراوەكانی، هەروەها بیدعەش بە هەموو جۆرەكانییەوە بەخراپ و بەوەش كە بەناحەق پێی دەوترێت باش، دەبێت خۆبەدوورگرتن لێیان بكەن بە دروشم بۆ خۆمان. 

إحسان برهان الین 

23 ربيع الآخر 1445 

2023-11-7 

سەرەڕای ئەوەی موسوڵمانان دوعاو نزاو پاڕانەوەی زۆر دەكەن، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی دوعاكانیان لە ئێستادا وەرگیراو نییە، بە داخ و پەژارەیەكی زۆرەوە دەڵێم: بە وردبوونەوەم لەو مەرجانەی كە دەبێت لەكەسی نزاكاردا هەبێت، بە تێگەیشت وتێڕامانم لە حاڵی خۆیشمان وەكو موسوڵمانانی ئەم سەردەمە، وا ئەزانم ئەوە دەرەنجامێكی شەرعی و چاوەڕوان كراوە بۆ دوعای كەسانی دین شلو كەمتەرخەم وەكو ئێمە. 

لە ڕاستیدا - وەكو ابن القیم بە ڕەحمەت بێت دەڵێت - دوعا وەكو چەكە، كاریگەری چەكیش لەسەر ئەو دەستە دەوەستێت كە بەكاری دەهێنێت، نەك تەنها لەسەر جۆر و باشی چەكەكە، بۆیە هەركەی چەكەكە بێ عەیب و چاك بوو، بەكارهێنەریش خاوەن دەست و بازوو و دڵێكی بەهێز بوو، چەكەكە زەبری كوشندە بە دوژمن دەگەیەنێت. 

بەداخەوە لەم سەردەمەدا زۆربەی زۆری مرۆڤایەتی لە نێویشیاندا خودی موسوڵمانان و بەناو موسوڵمانان، ئیسلامیان وەكو بەرنامەی ژیان و بە ناونیشانی شەریعەتێكی كارپێكراو بۆ دونیا و دواڕۆژ و جێگرەوەی هەموو بەرنامەیەكی تر قبوڵ نییە، ئەگەرچی ئەوان بە زمان وا ناڵێن، بەڵام زمانی حاڵ و واقیعی بەرجەستیان هاوار دەكات كە ئەوان بەشێكی ئاسان و دڵخوازی خۆیانیان لە ئیسلام هەڵبژاردووە و بەشێكی زۆریان بەجۆرەها بیانوو ڕەتكردووەتەوە، لەو نێوەندەشدا ئەوانەی كە باوەڕیان بە ئیسلام هەیە وەكو بەرنامەی ژیان و جگە لە ئیسلام هیچ بەرنامەیەكی تر بەڕاست نازانن، ئەوانەش لە ڕاستیدا كەمتەرخەمن و خاوەن دەنگێكی نزم و نەبیستراون، بۆیە نە حیسابیان بۆ دەكرێت و نە هیچ بایەخێكیان پێ دەدرێت، خۆیشان توانای هیچ گۆڕانكارییەكیان لەسەر زەمینەی واقعدا نییە، بۆیە پێم وایە لەبەر لاوازییان لە بەرگری كردن لە دینی الله دوعای ئەوانیش لەگەڵ دوعای زۆرینەدا یەك دەرەنجامی هەیە. 

ئەمڕۆ قورئان -بێگومان سوننەتیش- لەتەواوی سەرزەویدا كاریان پێ ناكرێت و حوكمەكانیان خراونەتە گۆشەیەكی تەسكەوە، ڕاستە ئەمە دوژمنانی ئیسلام كردوویانە، بەڵام موسوڵمانانیش بەگشتی بەو پەراوێزكردنەی قورئان و سوننەت ڕازین و هیچ دەنگێكان بۆ ئەو مەبەستە بەرز نابێتەوە، خۆشگوەرانی و سەلامەتی هیوا وئاواتی موسوڵمانانی ئەم سەردەمەیە و وەكو ئەوەی بڵێن ئێمە لە خەمی خۆماناین و ئیسلامیش خاوەنی خۆی هەیە با بەرگری لێبكات!  

بەلێ لە مزگەوت و لە ماڵەكاندا قورئان و كتێبەكانی سوننەت دانراون و دەشخوێنرێنەوە، بەڵام ڕاستیە تاڵەكە ئەوەیە كە حوكمیان پێ ناكرێت، زۆرێك ئەگەر زۆرینەش نەبێت دەڵێن ئەم فەرمان و حوكمانەی لە قورئان و سوننەتدا هاتوون بۆ ئەم سەردەمە ناشێن، بەڵكو بۆ سەردەمانی كاتی خۆی گونجاو بووە، ئەمە سەردەمی پێشكەوتن و مۆدێرنەییە نەك تازە بەتازە دەست بڕینی دز و جەڵدەلێدان و رەجم كردنی زیناكار وداپۆشینی ئافرەت و هێشتنەوەی ڕیش ودەیان وسەدان مەسەلەی تر كە نەك هەر بێ باوەڕان بەڵكو خودی ئەوانەش كە خۆیان بە موسوڵمانان دەزانن بۆ ئەم سەردەمە بەگونجاوی نازانن. 

ئەمڕۆ زۆرینەی ئەو موسوڵمانانەی كە دوعا دەكەن و دەیانەوێت دوعاكانیان گیرا بیت - جگە لە ڕێژەیەكی كەم نەبێت - لە جیاتی قورئان و شەریعەتی ئیسلام پەیڕەوی لە ڕێنمایی وڕێسای مرۆڤەكان دەكەن و بە یاسا دەستكردكان كار دەكەن و ژیانی خۆیان لەسەر بنەماو بنچینەی ئەو یاسا و ڕێسایانە نەك قورئان ڕێك دەخەن وبەرێوە دەبە، ئەمڕۆ لەناو كۆمەڵگای موسوڵماندا هەرچی الله پێی ناخۆشە و لەگەڵ تەوحیددا نایەتەوە ئەنجام ئەدرێت و ئاسایی بووەتەوە، داكۆكی لە چەندین سیستمی دژوار لەگەڵ شەریعەتی ئیسلام و حوكمی رب العالمین دەكرێت، زۆربەی بڕیارە هەستیار وقورس و گرنگەكانی ژیانیانیان بەو شێوەی كە بیانەوێت وبەباشی بزانن ئەنجام ئەدەن نەك لە ڕۆشنایی بنەماكانی ی عەقیدە وشەریعەتدا، حاڵەتەكە گشتگیرە وتەشەنەی كردووە، ئێمەی كوردیش ئەگەر لەو بارەوە شتێكمان لە خەڵكی زیاتر نەبێت بەداخەوە هەروەكو ئەوانین و ئیسلام وەكو چەند عیبادەت و طقوس ێك تەماشا دەكەین نەك بەرنامەیەكی بیروباوەڕ و شەرعی تێروتەسەل بۆژیان. 

بەدڵنیایی، دوعا لەكەسێك وەردەگیرێت بەتەواوی لەسەر بیروباوەڕی ئیسلام بێت و قورئان و سوننەت بە تاكە شەریعەت و بەرنامەی ژیان بزانێت ولە هیچ حوكمێكی بەگومان نەبێت و بەڵكو بەئەوپەڕی حەق و ڕاستی بزانێت ولە پێناسە و مەرج و هەڵوەشێنەرەوەكانی لا إله الا الله تێگەیشتبێت و ڕقی لە هەموو دوژمنێكی ئیسلام و موسوڵمانن بێت و هەرچی موسوڵمان هەیە بەدەر لە نەتەوەو وڵات و زمانی پشتگیرییان بكات و خۆشی بوێن و وەلائی بۆیان هەبێت، لە دوای ئەوە ئینجا زانایان هەندێ مەرجیان لە قورئان و لە سوننەت بۆ دوعای وەرگیراو هەڵینجاوە وەكو: 

1- دوعاكە (اخلاص) ی تێدا بێت، واتە مەبەست و نیازی دڵی هەر هەمووی بۆ الله بێت و هیچ مەبەستێكی شاراوەی شەخسی تر لە پشت دوعاكەیەوە نەبێت. ئەمڕۆ موسوڵمانان سەرەڕای ئەو حاڵە خراپەش لە ڕووی عەقیدەو بیروباوەرەوە كە تێیكەوتوون، زۆرێك لە دوعا و عیبادەتەكانیان ئیللا دەبێت بە ئامادەبوونی كامێرا بێت وعالەم بەو عیبادەتە دوعا بێت یان هەرچاكەیەك بێت پێی بزانن، كامێرا و اخلاص یشیان نەوتووە بەڕاستی. 

2- پێویستە ئەو كەسەی كە دەپاڕێتەوە، جارێ خۆی تەوبە بكات و لە هەموو شیرك و بیدعە وتاوانێك بگەرێتەوە، كابرا بەوە نەوەستاوە كە خاوەن تاوانێكی زۆرە خاوەن عەقیدەو بیروباوەڕێكی ناڕاست و لاریشە و بە كۆمەڵێك لە كارەساتەكانی بیروباوەڕ لەم سەردەمەدا تێوەگلاوە و بەنیازیشە دەستی بەرز كردەوە دوعاكەی گیرا بێت، دەتۆ جارێ بڕۆ ئیسلامەكەی خۆت ڕاست بكەرەوە و ببە بە موسوڵمانێی ڕاستەقینە دوایی دەستی داواكاری بۆ الله بەرزبكەرەوە. 

3- دەبێت لە كاتی نزا وپاڕانەوەكەیدا لە ئەوپەڕی زەلیلی و ملكەچیدا بیت بۆ الله، من نالێم بەهیچ شێوەیەك لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و لەبەردەم كامێراكاندا دوعا نەكات و نەپاڕێتەوە، هەندێ جار ئەوەش حیكمەتی خۆی تێدا وەدی دەكرێت و لەسەر نیەتی كەسەكان، بەڵام ئەوەی كە هەیە كورد ئەمەشی لەسنوور دەركردووە و بێ تامی كردووە، لە كاتی پارە بەخشین وهاوكاریكردنی خەڵكیدا، لە وەرزی حەج و عومرە و لە میانەی تەواف كردندا، لە كاتی دوعاوپاڕانەوەدا، تەنانەت لە كاتی شەو نوێژدا، هەمووی دەبێت بە ئامادەبوونی كامێرا بێت و بەسێڵفی و بە تەسویرەوە بێت، وەكو ئەوەی یەكێك لە مەرجەكانی وەرگیرانی دوعا ئەوە بیت كە ئوممەت پێی بزانێت! 

4- مكوڕی و بێزار نەبوون وبەردەوام بوون لە لێدانی دەرگای الله تاكو وەڵامی دوعاكان دەداتەوە، تەنانەت لە سوننەتدا هاتووە خودی دوعاكە دو جار و سێ جار بوترێتەوە. 

5- مەرجێكی تر بۆ وەرگیرانی دوعا ئەوەیە لە كاتی خۆشی و ژیانی ئاساییدا دوعای كردبێت و ئەزموونی دوعاكردنی بووبێت لەلای الله، نەك تەنها لە كاتی ناڕەحتی و ناخۆشیدا دوعای بیربكەوێتەوە. 

6- ئەمە جگە لەوەی پێویستە دوعاكە هەندێك ئادابی تری تێدا هەبێت، وەكو ڕووكردن لە قیبلە و دوعاكردن بەدەستی بەدەستنوێژ و دەستپێكردن بە سوپاس و ستاشی الله و سەڵاواتدان لەسەر پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و هەڵبژاردنی هەندێ كات وكو كاتی سەجدە بردن و كاتی نێوان بانگ و ئیقامەت و ئەو كاتەدیاریكراوەی ڕۆژی جومعە و ڕەچاوكردنی هۆكاری تر. 

7- خۆ ئەگەر لە ڕۆشنایی قسەی زانایاندا باسی بەربەست و ڕێگرەكانی وەرگیرانی دوعا بكەین دەبینین زۆربەمان ئەو هۆكارانەمان تێدایە كە ڕێگرە لە وەرگیرانی دوعا وەكو لاوازی ئیمان و بێ ئەدەبی لە جۆر و لە شێوازی دوعاكە و تێوەگلان بەخواردنی حەرام و سەرچاوەی بژێوەی حەرام وپەلە كردن لە وەرگیرانی دوعا و زۆر ڕێگری تریش. 

داواكارم لە الله ئێمەی موسوڵمانانی ئەم سەردەمە كە ڕەنگە خراپترین سەردەمی موسوڵمانان بێت، نەكەوتبینە بەر خەشم وقینی خۆی بەهۆی كارنەكردنی زۆرینەمان بە شەریعەتەكەی و دووربونمان لە جەوهەر و پەیامی قورئانەكەی و دەست نەگرتنمان بە سوننەتی پێغەمبەرە ئازیەكەی صلی الله علیه و سلم و ڕازیبوونی زۆربەی زۆری خەڵكی ئەم سەردەمە بە یاسا دەستكردەكان لە جیاتی شەریعەت و بەرنامەكەی و هەروەها بەهۆی شوێنكەوتنی مرڤەكان و هەواو ئارەزووی خۆیان، ئەوانە نەبووبێتە هۆكاری وەرنەگیرانی دوعاكانمان بەباش و بە خراپمانەوە: (وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَّا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنكُمْ خَاصَّةً ۖ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ) الأنفال:25. 

إحسان برهان الدین 

20 ربيع الآخر 1445 

2023-11-4 

پێوەرت بۆ ناسینی حەق و دیاریكردنی هەرگیز با شەخس نەبێت، بەڵكو خۆت لە ڕۆشنایی شەریعەتدا فێری پێوەرو مەنهەج و سنوورەكان ببە ولەو ڕێگەوە و بەو پێوەرە حەق بدۆزەوە، نەك مادام فڵانە زانا وای وت ئیتر قسەكە حەق بێت، یان بەپێچەوانەوە لەبەر كەسێكی دیاری كراو یەكسەر بۆچوونێك ڕەتبكەیتەوە، ئەوە هەڵەیە و باجەكەشی لە دین و لەدونیاتدا دەدەیت ئەگەر وابیت، لەم بارەشەوە لە دوو هەڵەی گەورە خۆت بپارێزە: 

1- زانا هەرچەند زانستی زۆر بێت و خاوەن حیكمەت و هەڵوێست و بە غیرەت بێت، دواجار قابیلی هەڵەیە چونكە مرۆڤە و مەلائیكەت نییە، زانای گەورەی وا هەیە هەڵەی وا گەورەی كردووەو ئێستاش لە كتێبەكاندا هەر ماوە خویندكارێكی زانستی شەرعی سەرەتاییش نایكات! بەڵكو زانایان بە ژمارەی زۆر و بەجۆرێك لەیەك دەنگیش هەر دەگونجێت هەڵەبن و ڕاستی نەپێكن و بۆچوون و تێگەیشتنیان ناڕاست بێت، كەسیش نابێت بڵێت یەعنی ئەوان چۆن دەبێت لە كیتاب و سوننەت تێنەگەیشتبن؟  

مرۆڤەكان حاڵەتی دەروونی و جەستەیی و لاوازییان تووش ئەبێت، بۆیە هەرگیز خۆیان بۆخۆیان هەركێ ببن هەر نابنە پێوەری حەق ناسین، جا تۆ ئەگەر لەسەر مەنهەجێكی ڕوون و ڕاست و درووست بوویت و پێوەرەكانی ناسینی حەقت لەو مەنهەجەوە وەرگرت ، ئەو كاتە هەرگیز زانایەك یان كەسایەتییەك یان ناودارێك لەلات نابێتە پێوەر و هەڵگری حەق لە هەموو بۆچوونەكانیدا، كە هەڵەشی كرد - مەگەر هەڵەكەی لە عەقیدەدا بێت - ئەگینا هەڵەكەی دەدەینەوە بە سەریدا و كاری پێ ناكەین وهاوكات ڕێزیشی لەلامان هەر پارێزراو دەبێت. 

2- هەندێ جاری كەم ڕەنگە حەق لەسەر زمانی كەسێكی مونحەریف و ڕنگە لە ئەهلی بیدعیش بێت دەربكەوێت، ڕاست نییە تەنها لەبەر ئەوەی لەو كەسەوە ئەو حەقە یان ئەو بۆچوونە ڕاستە دەركەوتوە بچیت ڕەتیبكەیتەوە، ئەوە سیفەت و ئاكاری ئەهلی عیلم و فێرخوازانی زانست نییە، پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەمەسەلەیەك دیاری كراودا شایەتی ڕاسگۆیی بۆ شەیتانیش داوە و فەرموویەتی خۆی درۆزنە بەڵام لەمەدا ڕاستی كرد! 

بۆیە لەم حاڵەتەشدا ئەگەر پێوەرت مەنهەجی كیتاب و و سوننەت بێت بەرچاوڕوونیت و كێشەت بۆ درووست نابێت. 

ئەگەر كەسێكی ناسراو بەلادان و نەپێكانی بیروباوەڕ و هەڵەی شەرعی قسەیەكی كرد و بەبەڵگەی قورئان و سوننەت قسەكەی ڕاست بوو و پێكابووی، ئاساییە بەڵكو واجبیشە لەسەرت واز لە قسەی زانایەكی تری ناسراو بە بیروباوەڕ پاك بهێنیت و بچیتە سەر قسەی كابرای مونحەریف، نەك لەبەر ئەو وتوویەتی، بەڵكو لەبەر ئەوەی لەوەدا موافیقی دەقەكانی كیتاب و سوننەتە و بەڵگەكانی زانستی شەرعی زیاتر پشتگیری ئەوە دەكەن كە ئەو وتوویەتی. 

لە ڕاستیدا كەسێك ئەتوانێت ئەو دوو خاڵەی تێدا بێت وبەو شێوە بێت كە زانستی شەرعی پێبێت و لەسەرچاوەكانی خۆیەوە بەجوانی وەریگرتبێت، بە كورتی كەسێك بێت لە ڕێگەی فێربوونی زانسنە شەرعییەكانەوە حەق و بەڵگە و ونیشانەكانی بناسێت و بۆی بووبێتە پێوەر، بۆیە كەسی لەو جۆرە كە دەبێت هەموو موسوڵمان و فێرخوازێكی زانست وابێت، گرنگ نەبێت بەلایەوە خاوەن وتەكە كێیە، بەڵكو ئەوە گرنگە ناوەڕۆكی وتەكەی تا چەند بەڵگەی لەسەرە و ڕاستە؟ دەرەنجام لە ڕۆشنایی پێوەرەكاندا یان ئەو بۆچوون و قسەیە قبوڵ دەكات و یان ڕەتیدەكاتەوە. 

بەدەست خستنی زانستی شەرعی پێویستی بە هەوڵدان و كۆشش كردن و وخەرج كردنی پارە و شەو نوخونییە، بەڵام پێش ئەوانە پێویستی بەپاڕانەوە و بەدوعایە لەلای الله كە فێرخوازەكە بەرچاوڕوون بكات و ڕێگەكانی وەرگرتنی زانستی ڕاست و بەڵگەداری بۆ ئاسان بكات و دەرگاكانی بۆ واڵا بكات.  

اللهم علمنا ما ينفعنا، وانفعنا بما علمتنا. 

إحسان برهان الدین 

19 ربيع الآخر 1445 

2023-11-3 

لەو ڕۆژەوە ڕۆشنایی ئیسلام لە نیوەدورگەی عەرەبەوە بۆ تەواوی سەرزەوی بڵاو بوویەوە، هیچ كاتێك (موسوڵمانان) وەكو ژمارە ئەوەندەی ئەم سەردەمەی ئێستای خۆمان ژمارەیان زۆر نەبووە، بەڵام هیچ كاتێكیش كاریگەییان لەسەر سەردەمی خۆیان و بگرە لەسەر خۆیان و ماڵ و مناڵیشیان ئەوەندەی ئەم سەردەمەی ئێستا لاواز نەبووە. 

ئەلبەتە هۆكاری ئەو دەردەش گەلێك زۆرن، لەوانە، ژمارەی دانیشتوانی سەرزەوی خۆی لە زۆربووندایە، هەروەها لەسەیروسەمەرەكانی ئەم سەردەمە ئەوەیە پێناسەی ئیسلام و مەرجی موسوڵمان بوون تەواو گۆڕاوە و كاڵ بووەتەوە، بەڕاددەیەك لە زۆرێك لە وڵاتانی دونیادا موسوڵمان بوون هەر ئەو ملیمەیە كە لە پێناسەی باری شارستانییەكەیدا دەنووسرێت، واتە موسوڵمان بوون لەم سەردەمەدا هیچ ئەرك و قورسایی و بەرپرسیارێتییەكی نییە، بۆی هەیە و نامۆیش نییە كەسێك كە پێی دەوترێت موسوڵمان لە ژیانیدا نە نوێژی كردبێت و نەڕۆژوو بگرێت و نەحەج بكات و نە زەكاتی ماڵەكەشی دەربكات لگەڵ ئەوەشدا هەر موسوڵمانە وخۆیشی ڕازی نابێت سیفەتی موسوڵمانێتی لەو ئیسلامە خۆشە لێ وەربگیرێتەوە، ئەوەشی الله پێی ناخۆشە دەیكات و دژایەتی ئیسلامیش دەكات، بەلام هەم خۆی و هەم خەڵكیش هەر بەموسوڵمانی ئەزانن، واتە شتێك نییە هەرچی بێت ئەو كەسە لەبازنەی ئیسلام دەربكات. 

كارەساتی لەوەش گەورەتر ئەوەیە لەوانەیە موسوڵمان نوێژو هەموو عیبادەتەكان ئەنجام بدات، بەڵكو دەگونجێت ڕێگای دینداریش بە خەڵكی نیشان بدات وخۆی بە خاوەن ماڵیش بزانێت، بەڵام خاوەن عەقیدەیەكی هەڵە و وێران بێت، بۆی هەیە خاوەن عەقیدەیەكی پڕ لە بیدعەو شیرك و شیركی هاوچەرخ و جۆرەها موسیبەتی تر ، تەنانەت مافەكانی شایەتمان و مەرجەكانیشی لەخۆیدا جێبەجێ نەكردبێت، ئەویش بەهەمان شێوە نەك هەر موسوڵمانە بەڵكو لە سەران و خەڵكە تایبەتەكانی ناو موسوڵمانانیشە ! 

لە رۆشنایی دەقەكانی قورئان و سوننەتدا كە ئێرە جێگەی شیكردنەوەیان نییە، بە پوختی مەرجەكانی موسوڵمان بوون دەخەینە ڕوو كە بریتین لەچەند خاڵێك و بەبێ ئەوانە هیچ كەسێك پێی ناوترێت موسوڵمان، با هەرچەند بەخۆی بلێت موسوڵمان و ناوو نازناوی زل و گەورەش لەخۆی بنێت، یان خەڵكی بە موسوڵمان و بە عەللامەشی بزانن، كە بریتین لە: 

1- پێویستە تەوحید بەهەموو بەشەكانییەوە، بە جێبەجێ كردنی مەرجەكانی، بە خۆ پاراستن لە هەڵوەشێنەرەوەكانی، بە ئەنجامدانی ئەو كارو عیبادەتانەی كە دەیخاتە سەر خاوەنەكەی، كوتومت بەو شێوەی كە لە قورئان و سونەتدا هاتووە لەخۆیدا بەرجەستەی بكات، بەبێ تەوحیدی تەواو ئیمانێكی تۆكمە بە شەریعەتی ئیسلام، سیفەت و پێناسەی موسوڵمان لەسەر هیچ كەسێك جێبەجێ نابێت. 

2- مەرجە موسوڵمان باوەڕی تەواوی بە پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم هەبێت و شوێنكەوتووی سوننەت و ڕێبازەكەی ببێت و لە خۆی و باوك و دایك و خێزان ومناڵ و هەموو كەسوكاری زیاتر خۆشی بوێت و بەهەموو حوكمەكانی ڕازی بێت و لە دڵیشەوە ڕەخنە لە هیچ سوننەت و حوكمێكی نەگرێت و هەموو فەرمانێكی بەڕاست و دادگەری بزانێت و هەموو شتێكیش كە نەهی لێكردووەو بە خراپی زانیوە ئەویش نەهی لێ بكات و بەخراپی بزانێ. 

3- بۆ ئەوەی كەسەكە مەرجی موسوڵمانی ڕاستەقینەی تێدا بێت، پێویستە ئەو كەسە حەزی بەهیچ كافر وزیندیق و بێ باوەڕ و موشریكێك نەبێت و لەبەر الله تعالی بەنەیاری خۆیانی بزانێت وخۆشیانی نەوێت، واتە هەر ئەوەندە بەس نییە كە خۆی ئیماندار بێت و شیرك ئەنجام نەدات، بەڵكو پێویستە ڕقی لە دوژمنانی ئیسلام بێت وخۆشیانی نەوێت. 

4- هەروەها پێویستە لە خەمی موسوڵماناندا بێت و بەو شێوە نەبێت كە ئەگەر ئیسلام و موسوڵمانان لە رۆژێكدا لەناوبچن ئەو هەر لە خەمی مال و مناڵ و كەسابەتی خۆیدا بێت وبڵێت ئەوە كەی كێشەی منە؟ چونكە ئەوە سیفەتی كەسی موسوڵمان نییە بەهیچ شێوەیە. بەڵكو واجبە لەسەری خەمیان بەخەمی خۆی بزانێت و ئامۆژگاریشیان بكات بەتایبەتی كاێك كە دەبینێت لە ریگای ڕاستی كیتاب و سوننەت و عەقیدەی ئیسلامی لایانداوە نابێت خۆی لێ بێ ئاگا بكات، مەگەر هیچ توانایەكی نەبێت بۆ ئەنجادانی ئەو كارە یان لەبەر هەر هۆكارێك بیت كارەكەی زیانی لە سوودی زۆرتر بێت. 

الله بمانكات بە موسوڵمانی ڕاستەقینە بەو شێوەی كە خۆی دەیەویت و پێی ڕازییە. 

إحسان برهان الدین 

18 ربيع الآخر 1445 

2023-11-2 

لە مەزنییەكانی بیروباوەڕی تەوحید لە ئیسلامدا ئەوەیە موسوڵمان تەنها بە كردەوەی دڵی دەتوانێت عیبادەت بكات وهەڵوێست وەربگرێت و الله لە خۆی ڕازی بكات، بەمەرجێك كردەوەكەی دڵی (إخلاص) و مەبەست و نیەتی تەنها و تەنها بۆ الله بێت و تێكەڵ بەهیچ مەبەست و ئامانجێكی تر نەبێت كە كاری بۆ بكات. لێرەدا بەدیاریكراوی مەبەستم لە گەورەیی وپێویستی و سوودە زۆرەكانی عەقیدەی (الولاء والبراء)ە. 

جێبەجێكردن و بەرجەستە كردنی ئەم بیروباوەڕە لەم كاتەدا بەوە دەبێت ئەگەر وەكو تاكێكی موسوڵمان هیچیشت پێ نەكرێت بەدڵ ڕقت لە جولەكە زاڵم و دڕەندەكان وكردەوە ناڕەوشتی و نامرۆییەكانیان بێت، دڵت و زمانت نەفرەتیان لێ بكات، چونكە الله و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم لەعنەتی لەوان و لە نەساڕا و موشریك و بێ باوەڕەكانی هاوپەیمانیان كردووە. 

هەروەها بەشێكی تری مەزنی ئەو عیبادەتە كە هەر لە جێگەی خۆتەوە و لەناو ماڵەكەی خۆتدا دەتوانیت ئەنجامی بدەیت كە هەڵوێست و كردەوەی چاكەیەو لەگەڵ هەبوونی نیەتی پاك و نەبوونی ئامانج و مەبەستی تردا دەبێتە عیبادەتیش ئەوەیە:  

- دڵت بۆ ئەو زوڵمەی بەسەر موسوڵمانانی غەززە وفەلەستیندا دێت ژان بكات و زمانت دوعایان بۆ بكات و چاوەكانت بۆ ئازار و كوشت وبڕەكانی جولەكە لە ئەواندا فرمێسك بڕێژێت. ئەوە هەڵوێستە و عیبادەتە! 

الله زانایە و عەلیمە ئەگەر تۆ ڕاست بكەیت لەو دوو هەستەتدا و نیەتت ڕق لێبوونی دوژمنانی الله و دینەكەی بێت و سەرخستنی موسوڵمانی ستەم لێكراوو چەوساوە بێت كە پاداشتی گەورە و پلەی بەرزی جێبەجێكردنی ولاء وبراء ت بە قسمەت بكات. 

بە پێویستیشی دەزانم لێرەدا چەند تێبینییەك بە كورتی بخەمە ڕوو: 

1- دوعا كردن مەعنای ئەوە نییە ئیللا هەر بە ئاشكرا و لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە بێت، یان لە گردبوونەوەیەكدا بكرێت، چونكە دوعا وپاڕانەوە عیبادەتێكە كە تەنها ئاراستەی الله دەكرێت، لە بنچینەشدا باشترە بە نهێنی بكرێت، بەلكو هەموو عیبادەتێك ئەگەر خۆی ئاشكرا نەبێت باشترە بە نهێنی بكرێت ونیازیك نییە بە ئاشكرا كردنی، چ پێویستییەك هەیە بەوەی عالەم بزانێت تۆ دڵسۆزیت و دوعا بۆ براو خوشكەكانت ئەكەیت، ئەوەی پێویستە ئەوە بزانێت و پاداشتت بداتەوە تەنها الله یە. 

2- ساف كردن و پاككردنەوەی نیەت لەم كاتەدا - لە هەموو كاتێكی تریشدا - مەسەلەیەكی زۆر زۆر گرنگە و دەبێت خەم گەورەی موسوڵمان بێت، من قسە لە سەر غەیب و شتە شاراوەكانی ناو دڵی خەڵكی ناكەم، (الله أعلم بحالهم) بەڵام حاڵی هەندێك گوزارش لەوە دەدات كە ئەوان لەپاڵ پشتگیری كردنی موسوڵمانانی غەززەدا ئامانجی تریشیان هەیە دەیانەوێت لەو سەروبەنددا بیپێكن، ئەگەر وابێت ئەوە كارەساتە لە ڕووی ئیمانییەوە! بۆیە لە هەموو حاڵێكدا - مەگەر حیكمەتێكی ڕوون و ئاشكرای تێدا بیت - ئەگینا دوعا كردن هەر نهێنی بێت و لە نێوان كەسەكە خۆی و الله بێت باشترە. 

3- گرنگە بزانرێت: مادام ڕق لێبوونی بێباوەڕانی جولەكە ونەساڕا و هاوسۆزی لەگەڵ ستەم لێكراوە موسوڵمانەكاندا عیبادەتە و كارێكی چاكەیە، پێچەوانەكەشی كەواتە كارێكی دژوارە لەگەڵ ڕاست و درووستی ئیمان و تەوحیددا، دەبێت موسوڵمان بەهەموو شێوەیەك خۆی لێی بە دوور بگرێت، واتە نابێت بە مسقاڵە زەڕڕەیەكیش لەگەڵ جولەكەدا هاوسۆز بێت، یان بەهەر بەهانەیەكەوە ڕقی لە موسوڵمانان بێت ولەبەر هەندێ ڕوداوی مێژوویی و تەحلیل و بۆچوون دڵی بۆ مەینەتییەكانیان ژان نەكات و پێی ناخۆش نەبێت. 

4- جیهاد كردن بنەماو حوكم و ڕێنمایی و سنووری شەرعی دیاری كراوی خۆی هەیە، زانایان لە كتێبەكانی فیقهدا بە شیكراوەیی و بەتێروتەسەل باسیان كردووە، پێناسەی جیهاد و موجاهید، قۆناغەكانی جیهاد و مەشروعیەتی خۆ بەكوشتدان لە پێناو بەرزكردنەوەی دینی ئیسلام، مەرجەكانی جیهاد كە بەبێ ئەوە پێی ناوترێت جیهاد، جۆرەكانی جیهاد...هتد ئینجا ئایا ئەمەی ئێستا چەكدارەكانی حەماس و لایەنەكانی تر لەوێ كردوویانە تا چەند ڕاست بووە یان هەڵە بووە، تاكو چەند لەگەڵ ئەو پێناسە و حوكم و ڕێنماییە شەرعییانەدا ڕێك و پێكە و لە چیدا وا نییە، لە ڕاستیدا ئەوەیان مەسەلەیەكی ترە وقسە هەڵدەگرێت ودینداری تەنها بەبەڵگەوە دەكرێت و بە ڕووگیری و حیساب كردن بۆ ویستی شەقام و بەڕێكردن لەگەڵ ئاراستەی ڕێكردنی جەماوەر و خەڵكیدا ناكرێت. 

5- كاردانەوەی موسوڵمانان لە كوردستاندا كاردانەوەیەكی موسوڵمانانەی عاتیفی باش بوو لەگەڵ ناخۆشی و مەینەتی موسوڵمانانی فەلەستین، بەڵام بەهیچ شیوەیەك هەست ناكەیت ئەمە هەڵوێستی كەسانێكی شارەزای شەریعەت و زانستی شەرعی بن، بەڵكو عاتیفەیەكە وهەڵدەقوڵێت ووابەستە نییە عەقیدەو بیروباوەرەوە، وەكو ئەوەی هاوسۆزییەكی مرۆیی بێت زیاتر لەوەی پەیوەندی بە عەقیدەو بە (ولاء و براء)ەوە هەبێت، چونكە لە ڕاستیدا هەموو هەڵوێست و قسە و چالاكییەك بۆ ئەوەی ببێتە كاررێكی چاكە دەبێت بە عەقیدە ببەستێرتەوەو إخلاص ناونیشانەكەی بێت. ئەوەشی كە ناخۆشە ئەوەیە - لە ئاستێكدا- بە سیاسی كردنی پرسەكە و هاتنەسەرخەتی كەسانێكی زۆر كە شیوەنیان پێ ناچێت تەنها بۆ خەڵكی فەلەستین بێت وبیانەوێت كێشەی خۆیان بەم بەهانەوە چارەسەر بكەن، بەداخەوە ئەویش خەریكە دەبێت بە دیاردە. 

6- بەڵام بەهەر حاڵ تازە كە ئەم كارەساتە ڕوویداوە بەسەر موسوڵمانانی فەلەستین و شەڕەكە كەوتووەتە نێوان موسوڵمانان و جولەكە، موسوڵمان ڕێگە چارەیەكی تریان نییە لەگەڵ ئیمان وتەوحیددا بگونجێت جگە لەوەی بەدوعا و بە دڵ و زمان حەز بە سەركەوتنی موسوڵمانان بكەن و دڵیان لەگەڵیاندا بێت و لە الله بپاڕێتەوە زیانیان كەمتر بێت و نەیارەكانیشیان تێكبشكێن و شەرمەزار بن، ئەمە ئەركی موسوڵمانە لەم كاتەدا و واقیع پێمان دەڵێت لەوە زیاتری پی ناكرێت. 

بەڵام ئێستا هەر لۆمە كردن و دیاركردنێكی هەڵەكان بە شیكراوەیی سوودی نابێت و هەزم ناكرێت و ڕەنگە كاردانەوەی خراپیشی هەبێت ! دەكرێت دوای ئەوەی جەنگ تەواو بوو ، لە ڕۆشنایی ئایەت و فەرموودەكاندا حەق بەیان بكرێت و بوترێت ئەوە ڕاست بوو ئەوەش هەڵە بوو. ڕاستیش هەر ئەوەیە كە لە قورئان و سوننەتدا هاتووە و لەگەڵ سنوورەكانی عەقیدەی ئیسلامیدا تێك ناگیرێت، هەڵەش ئەوەیە كە لەگەڵ كیتاب و سوننەتدا پێچەوانەیە و لەگەڵ سنوورەكانی عەقیدەدا تێكدەگیرێن. 

بۆ ئەوەی ئەندازەی ئەو كارەساتەی كە بەسەر خەڵكی غەززەدا دێت بۆمان دەركەوێت و بە هەندێك لە هۆكارەكانی بگەین، پێویستە بزانین ئەوانەی ئەمڕۆ موسوڵمانانی ئەو دەڤەرە بەو شێوە دڕندانە وبێ ڕەحمانە دەیانكوژن و دەیانچەوسێننەوە و ئەو هەموو كارەسان و بەڵایانە بەسەردا دەهێنن وئەو مێژووە ڕەشە بۆ خۆیان تۆمار دەكەن، ئەوانە میللەتێكن بە دوژایەتی الله و مەلائیكەت و پێغەمبەرانەوە ناسراون، پەروەردگاریش لێیان توڕەیە ودوژمنیانە ودەبێت موسوڵمانیش وەكو بەشێك لە عەقیدەو بیروباوەڕەكەی كە بەڕوونی لە قورئان و لە سوننەتدا دیارە دوژمنیان بێت. 

لە قورئانی پیرۆزدا سیفاتە ناشیرین و نالەبارەكانی ئەوان بە شیكراوەیی بەیان كراوە و الله ئەوانی شەرمەزار و بێ بەش كردووە لە ڕەحمەت و لە میهرەبای خۆی: 

جولەكە لە قورئاندا خەڵكانێكی پەیمان شكێن و بێ عەهد و وەعدن، هیچ ڕاستگۆیی ومتمانەیەكیان لەسەر نییە. 

هەمیشە وەكو ئاكارێكی چێندراو لە ناخیاندا خەریكی خیانەت و ناڕاستگۆیین. 

توانایەك كە پێوەی دەناسرێن و الله ئەوانی پێی شەرمەزار كردووە ئەوەیە كە حەق و باتڵ و ڕاست و ناڕاست هەمووی پێكەوە تێكەڵ دەكەن و خۆڵ لەچاوی خەڵكی و شوێنكەوتوانی خۆیشیان دەكەن. 

هەرگیز خاوەنی كەسایەتییەكی بەهێز نین و دوورترین كەسانێكن لە حەق ولە ڕەوشتی جوانەوە، بە شایەتی قورئانی پیرۆزش ئەوان هیچ چاكە و هەڵوێستێكی جوانیان لێ ناوەشێتەوە و تەنها لە خیانەت و خراپە و لە سوو خواردن و لە ناپیاویدا باڵا دەستن ، ئینجا ئەوان كە باسی چاكە دەكەن و داوای چاكە و هەڵوێستی جاكە لە خەڵكی دەكەن، لەو كاتەدا خۆیان دوورترین كەسانێكن لەو ڕەوشتە جوانانە و خۆیان لەو بارەوە فەرامۆش دەكەن و لە ئەنجامدانی هەموو چاكەیەك خۆیان بە دووردەگرن. 

بۆچی خاوەن ئەو ڕەوشتە ناشیرینانە نەبن لە كاتێكدا ئەوان گوێیان لە كەلامی الله دەگرت و دەیانشێوان و دەیانگۆڕی، فێلیان لە ئیمانداران دەكرد و دووڕووبوون لە گەڵیاندا، بەرەو ڕوو پێیان دەوتن ئێمە لەگەڵ ئێوەین وپشتگیریتان دەكەین و بەرگریتان لێ دەكەین، كە لەوانیش دووردەكەوتنەوە پیلانیان بۆیان دەگێڕا و پەیوەندییان بە نەیارانی تری ئیسلامەوە دەكرد. 

جولەكە هەمیشە دوژمنی ئیسلام و موسوڵمانان بوونە و لە بۆسەدا بوونە بۆ دەست وەشاندن لە پشتەوەو و بەدوای هەلدا گەڕاون بۆ لێدانیان، ئەوان تەنانەت ڕقیان لە جیبریل بوو علیه السلام لەبەر ئەوەی پەیامی تەوحیدی بۆ رسول الله صلی الله علیه و سلم دابەزاند، ئەوان بەردەوام سەرچاوەی یارمەتی و هاوكاری و هاریكاری هەموو دوژمنێكی ئیسلام بوونە لەسەردەمی پێغەمبەرایەتی و تاكو ئێستەش. 

وا لەم سەردەمەشدا جولەكە مێژووی ڕەش و پڕ لە خیانەت و هەڵوەشاندنەوەی پەیمان و خۆڵ لەچاوكردنی خۆی دووبارە دەكاتەوەو جارێكی تر ڕووی ڕاستەقینەی خۆیان بۆ هەموو جیهان دەردەخەن، ئەو جیهانەی كە كوێرو كەڕە لە ئاست ئەو ناحەقی و ستەمەی ئەمڕۆ لە فەلەستیندا دژ بە موسوڵمانان دەكرێت . 

جولەكە ونەساڕاش ئەگەر چی مێژوویەكیان لە دوژمنایەتی و یەكتر كوشتندا هەیە وخاڵی جیاوازییان لە ڕێككەوتن زۆرترە، بەڵام تاكە ئامانجێكی ستراتیجی وگەورە كە كۆیان دەكاتەوەو پەیوەندییان كۆك و تۆكمە دەكات دژایەتی ئیسلام و موسوڵمانانە ولەو پێناوەدا هەموو هاوكارییەكی یەكتر دەكەن. 

جولەكە بەو پیناسەی كە الله لە ئایەتەكانی قورئاندا بۆ ئەوانی كردووە و لە سیرە و ژیاننامەی بەرجەستەكراوی پێغەمبەرماندا صلی الله علیه و سلم ڕەنگی داوەتەوە، هیچ سەیر نییە ئەم ستەم و وەحشیگەرایان لێ دەربكەوێت بەرانبەر موسوڵمانان، چونكە ئەوە حەقیقەتی هەڵوێستی ئەوان بووە لە درێژایی میژوو و لە ئێستاشدا. 

لە كۆتاییدا دەڵێم: پێویستە دژایەتی جولەكە لەلای موسوڵمان وەكو كاردانەوەیەكی كاتی ئەم ڕوداوانەی غەززە نەبێت، بەڵكو واجب و هەڵوێستێك بێت هەڵقوڵاوی عەقیدە بێت و بەریبوون لەوان و لە نەساڕا و لە هەر دوژمنێكی تری ئیسلام و موسوڵمانان بەبەشێك لە عەقیدەو تەوحید بزانێت و جۆرێك بێت لە دینداری و عیبادەت كە پێی هەڵدەسێت 

سەرخستنی موسوڵمان بۆ برای موسوڵمان بەشێكە لە عەقیدەی (ولاء و براء) لە ئیسلامدا، بەڵكو جەوهەر و ناوەڕۆكی ئەو بیروباوەڕەیە، سەرخستنیش مەسەلەیەكە بە استطاعة وتوانا بەستراوەتەوە، كە توانا نەبوو هیچ تەكلیفێك لەسەر بەندە نامێنێت، بەڵام نیەت و هەستە ڕاستەقینەكانی كانی دڵ و دەروون بۆی هەیە جێگای ئەو پشتگیری و سەرخستنە بگرنەوە كە دەتەوێت بیكەیت و ناتوانیت، لەوانەیە فرمێسكێك یان دوعایەك لە نیوەشەودا پاداشتی بەشدارییەكی كرداری بەگیان و بەپارە بگرێتەوە ئەگەر ڕاستگۆییمان بۆ الله بسەلمێنین لەوەدا، ئەوە بنەمایەكی كارپێكراوە لە دینەكەماندا. 

بەڵام پێش ئەوەی موسوڵمانان بەبرای خۆت بزانیت و سەریان بخەیت، پێویستە جارێ تەوحید لە ناخی خۆتدا بچەسپێنیت و ئیمانی خۆت لە ڕۆشنایی قورئان و سوننەتدا تۆكمە بكەیت و ڕاست بكەیتەوە ولە مەترسی هەموو جۆرە شیركێك سەلامەت بیپارێزێت، ئەوەش هەم واجبی سەرشانی خۆتە و هەم لە پێناو ئەوەی پشتگیری كردن و خۆشویستن و سەرخستنت بۆ برای موسوڵمانت لە رۆشنایی عەقیدەدا بێت و دواجار ببێتە مایەی ڕەزامەندی پەروەردگارت و پاداشتی لەسەر وەربگریت، نەك هیچ جۆرە ڕەهەندێكی نەتەوەیی و مرۆڤایەتی و هیچ ئیعتیبارێكی تری تێكەڵ ببێت، چونكە هەر هەڵوێستێك ئەگەر سەد لەسەد پاك وپاراو نەبێت بۆ الله ڕەتدەكرێتەوە، خۆ ئگەر لە خەڵكیشی بشارێتەوە لە الله شاراوە نییە!  

هەڵوێستەكەت بۆ ئەوەی ببێتە قورسایی تەرازووت لە ڕۆژی دواییدا پێویستە هەڵقوڵاوی عەقیدە وبیروباوەڕی ڕاست و درووست بێت، موسوڵمان هەموو هەنگاوێكی لەم ژیانەدا دەبێت لە ڕووناكی عەقیدەكەیدا بێت، بە زمانێكی سادە كۆنترۆڵی موسوڵمان دەبێت تەنها لە رێگەی بیروباوەڕەكەی ئاراستە بكرێت، بۆ كوێ ئاراستەی بكات بەو ئاراستەیەدا بڕوات، خۆشەویستی و ڕق لێبوونی هەركەس و لایەنێكی بەسەردا سەپاند بەبێ سێ و دوو گوێڕایەڵی بكات ودەبێت ئەوەی حیسابی بۆ نەكات ڕای خەڵكی و بۆچوونی شەقام بێت. 

شایانی باسە نابێت لە بایەخی سۆزو عاتیفەش كەم بكرێتەوە، چونكە ئەوەش هەر پێویستە بۆئەوەی موسوڵمان تاكێكی ساردوسڕ و بێ هەڵوێست و بێ غیرەت نەبێت، كارا بێت لەگەڵ خۆشی و ناخۆشی برا موسوڵمانەكانیدا، ئەڵبەتە ئەوەندەی كە بریتییە لە خۆشەویستییەكی ڕاستەقینە و دەبێت بەهەڵوێست و كاردانەوەو و پشتگیری، بریتی نییە لە هات و هاوار و هەڵچوون و قسەی زل و بێ سوود ، ئەسڵەن هەر مەرجیش نییە كەسی موسوڵمان عاتیفە ئیسلامییەكەی خۆی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە ڕابگەیەنێت، میللەتم نەبینیوە ئەوەندەی كورد بێ باك بێت لە مەترسی ڕوپامایی بۆیە هەرچی كاری چاكە و عاتیفەی ئیسلامی و هەر چاكەیەكی تری هەیە پێی خۆشە پۆستێكی لەسەر بكات و خەڵكی لی ئاگادار بكاتەوە، ئەوەش هەڵەیە. 

لە راستیدا مەرج نییە ڕق لێبون و خۆشەویستی و هەڵوێستی جوان و حەق ئیلا لە تۆڕەكۆمەڵایەتییەكاندا ڕابگەیەنرێت بۆ ئەوەی پێی بوترێت كەسێكی بە غیرەتە و دڵسۆزە، لە بنچینەدا الله بەسە بەو عاتیفە و دڵگەرمی و نزا و دوعاكردنەت بزانێت، مەگەر حیكمەتێكی ڕوون و ئاشكرای تێدا بەدی بكرێت وەكو ئەوەی هەڵوێستەكەی هاندانێك بێت بۆ موسوڵمانان كەوا كاری چاكە ئەنجام بدەن و و هەڵوێستی جوامێرانەو جوان بنوێنن. 

بەڵام زۆر گرنگە لەو حالەتەشدا موسوڵمان عاتیفەكەی لە لایەن عەقیدەو تەوحیدەكەی ئاراستە بكرێت نەك پێچەوانە، نەك هەر سۆزو عاتیفەیەكی بێ سەروبەر وبەبێ چوارچێوەیەكی شەرعی بێت. موسوڵمانی سەنگین و پشت ئەستوور بە كیتاب و سوننەت، تەنانەت كاتێك پۆستێك دەكات، دەبێت وشە بە وشەو بڕگە بەبڕگەی قسەكانی بە تەرازووی شەرع بكێشێت، بزانە هیچ سەرپێچییەكی تێدا نییە بۆ ئەوەی چاكی بكات. 

موسوڵمانی موەحید وبەرچاوڕوون بە قورئان و سوننەت، كەسێكە موسوڵمانی خۆش دەوێت لە هەركوێیەك هەبن و لەهەر نەتەوەو میللەتێك بن، بە خۆشییەكانیان خۆشحاڵە و بەناخۆشی وئازارەكانیان ئازار و ئێش بەدڵی دەگات و لەناخەوە دەهەژێت وغەمبارە بۆ غەمەكانیان وخۆشحاڵە بۆ خۆشییەكانیان. 

بە كورتی پێویستە دینداری خۆمان ڕاست بكەینەوە و عەقیدە وبیروباوەڕی وەرگیراو لە كیتاب و سوننەت بكەین بەو ڕوناكییەی هەموو تاریكییەكی ئەم ژیانەمان بۆ ڕۆشنا بكاتەوە و هەڵوێستی ڕاست و گونجاو دەربڕین و ئەوەی الله پێی خۆشە و پێی ڕازی دەبێت ئەوە بكەین، با ئەوەشمان لەبیر نەچێت ئەگەر دیندار لە ناخی خۆماندا ڕاست نەكەینەوەو نەبینە خاوەن بیروباوەڕێكی ڕاست ودرووست دەربارەی الله و ئیسلام و پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم، ئەگەر بەردەوام لەسەر بنەمای (الولاء و البراء) ڕێنەكەین و لەم ڕۆژگارە خراپەدا بەردەوام بیرمان لەلای هەڵوەشێنەرەوەكانی شایەتمان نەبێت و خۆمان لە هەموو جۆرە شیركێكی كۆن و هاوچەرخ بەدوور نەگرین، مەحاڵە بتوانین كەس سەربخەین و كەمترین سوودمان بۆكەسی تر هەبێت، ناخێك خۆی بە ڕوناكی عەقیدە ڕوناك و ڕۆشنا نەبێت ناتوانێت ڕۆشنایی بەكەسانی تر ببەخشێت، سەرخەری ئیسلام نەبین بە ڕاستەقینە نەخۆمان سەركەوتن بەچاو دەبینین نە تەنانەت بە دوعایش كاریگەرییەكی باشمان بۆ براوخوشكەكانمان دەبێت: (أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ) محمد:7. ئەم ئایەتە قسە و تەفسیر زۆر هەڵدەگرێت بەڵام پوختەی مەعناكەی ئەوەیە تاكو دینی حەق لەسەر بنەمای بیروباوەڕی ڕاست ودرووست لەخۆماندا بەرجەستە نەكەین سەركەوتن لە خۆیەوە بەسەرماندا دانابەزێت. 

دین لە كەسێك وەرمەگرە وابەستەی لایەن و دەسەڵات وسەرەوەی خۆی بێت، یان لە بازنەیەكی فیكری و تصور و تێڕوانینێكی دیاری كراو كە سنووری بۆ دابنێت، یان لە كەسێكەوە فەرمانی بۆ بێت، ئیتر فەرمانەكە ڕاستەوخۆ و زانراو بێت یان ناڕاستەوخۆ و شاراوە بێت. 

دین لە هیچ كەسێك وەرمەگرە بە شێوەیەك لە شێوەكان لە ژێر فشاردا بێت و لەبەر ئەو هۆكارە نەوێرێت بەلای زۆر لە حوكمەكانی قورئان و سوننەتدا بڕوات، یان ڕاڤەكردنیان لەگەڵ ئەو فشارانەدا بگونجێنێت و بە پێی بەرژەوەندییەکانی تەبدیلی کەلامی الله بکات. 

دین لە کەسێک وەرمەگرە كەوا هەر جۆرە فشارێكی لەسەر بێت وئاراستە بكرێت و دوو باری هەبێت، بارێكی دیار و بارێكی نهێنی و شاراوە. 

دین لە كەسێك وەرمەگرە بیری لەلای ڕەزامەندی خەڵكی بێت و لەكاتی باسكردنی دیندا حساب بۆ ڕازی كردنی شەقام و خەڵكی بكات. 

دین لە كەسێك وەرمەگرە نان بە دینەكەیەوە بخوات و پارەو وەجاهەت و پلەو پایەی پێ بەدەست بهێنێت وبۆ ئەو مەبەستە وبەبەهانەی جۆراوجۆرەوە هەر ڕۆژێك لە دەرگای نەیارێك لە نەیارەكانی دینەكەیدا بوەستێت و بەناو دینەكەیەوە وێڵی دەستكەوت بێت. 

دین لە كەسێك وەرمەگرە لادانی ڕوون و ئاشكرای لە عەقیدە و لە شەریعەتدا هەبێت، تەنانەت ئەگەر تەوبەش بكات لەبەر ئەوەی كەس شارەزای ناو دڵ و مێشك مرۆڤەكان نییە جگە لە الله، لەو كاتەشدا دوعای خێر وبەردەوامی بۆ بكە، بەڵام هەرگیز مەیكە بە دەمڕاست و پێشەنگی خۆت چونكە لەوانەیە لەسەر كارە خراپەكانی لە ژێرەوە هەر بەردەوام بیت، یان لە هەر هەلێكی گونجاوی تردا بۆی بگەرێتەوە. 

وەڵامەكەشی بە دوو شێوە دەدەێنەوە، بە كورتی و بە شیكراوەیی، وەڵامی ئەو پرسیارە بە كورتی ئەوەیە كە نەخێر ئەگەر مرۆڤ لە سەر عەقیدەی حەقی كیتاب و سوننەت بێت، ئەگەر لەسەر مەنهەجی پێشینانی چاكی ئەم ئوممەتە بێت، نەخێر بۆی نییە و نابێت لە ژێر هیچ پاساوێكدا سازش لەسەر وازهێنان لە بانگەواز كردن بۆ ئەو عەقیدەیە یان بەشێك لەو عەقیدەیە بكات، یان لەگەڵ سەرانی بیروباوەڕێكی تردا ناكۆك لە گەڵ ڕێبازی ئەهلی سوننەتدا ڕێك بكەوێت و بڵێت تۆ قسە بە عەقیدەكەی من مەڵێ منیش قسە بەعەقیدەكەی تۆ ناڵێم، ئەگەر تۆ بەردەوام بیت لە ڕەددانەوەی سەرانی كۆمەڵ و تاقمەكەی من، ئەوا منیش هەرچی لاپەڕەی سەرانی تۆ هەیە لە زانایان هەڵی دەدەمەوەو باسی دەكەم! بۆیە وازبهێنن با ئێمەش واز بهێنین، بێ دەنگ ببن با ئێمەش بێ دەنگ ببین! ( بئس الاتفاق) ڕێكەوتنی لەو جۆرە. 

لە وەڵامە شیكراوەكەشدا دەڵێم: 

لە ڕاستیدا ڕازی بوونی كەسێك بە ڕێكەوتنێكی لەو جۆرە، بەڵكو تەنها بیركرنەوە لەو جۆرە اتفاق و سازشە، بەڵگەیە لەسەر ئەوەی كە ئەو بانگخوازە -ئەملا بێت یان ئەولا- لە بنچینەوە لەگەڵ ئەو پرسەدا ڕاستی نەكردووە لە بانگەوازكردنی بۆ عەقیدەكەی خۆی، بەڵكو دیارە ئیش و مەبەست ومەرامی تری هەبووە، ئەگینا خۆ ئەم ئیسلامە ماڵی باوكی كەس نییە تەنازول لە هەندێكی بكات و دەستبەرداری بێت و دەست بە هەندێكی تری بگرێت وبەرگری لێ بكات! ئەی ئیتر كیتاب و سوننەت بۆ چییە بۆ یەكلاكردنەوەی لەسەر حەق بوون و نەبوونی دوو لایەنی ناكۆكی نەبێت، الله عزوجل فەرموویەتی: ( فإن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلً) النساء:59. بەتایبەتی كاتێك لەسەر ڕوونترین و سەرەكیترین باسەكانی ئیسلام بێت كە باسی تەوحید و بیروباوەڕە و لە قورئانی پیرۆز و لە سوننەتی پێغەمبەری نازداردا صلی الله علیه و سلم دەقەكان دەربارەیان ڕوون و ئاشكران. 

لەم میانەدا یەك مەسەلەی زۆر گرنگ هەیە ئەویش لە قورئاندا وەكو ڕۆژی ڕووناك دیارە و بەرجەستەیە، ئەویش ئەوەیە زۆرینە لە هیچ حاڵەتێكدا پێوەری حەق نییە، بەڵكو بە پێچەاونەوە زۆرینە زۆر جار لەسەر ناحەقن و ئەهلی حەقیش بە درێژایی مێژوو كەمینەن و دژایەتی دەكرێن: 

- قورئانیپیرۆز فەرموویەتی زۆربەی خەڵكی حەقیان ون كردووە: ( بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ الْـحَقَّ فَهُم مُّعْرِضُونَ) لأنبياء: 24.  

- لە قورئاندا زۆربەی خەڵكی شوێنكەوتووی گومانن: (وَمَا يَتَّبِعُ أَكْثَرُهُمْ إلَّا ظَنًّا إنَّ الظَّنَّ لا يُغْنِي مِنَ الْـحَقِّ شَيْئًا إنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَفْعَلُونَ) يونس: 36. 

- لە پێناسەی قورئاندا زۆربەی خەڵكی تێنەگەیشتوون و عەقڵیان بە شتدا ناشكێت: (وَلَكِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَأَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ) المائدة:103. 

- لە قورئاندا زۆربەی خەڵكی بێ دین وكافرن: (يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ يُنكِرُونَهَا وَأَكْثَرُهُمُ الْكَافِرُونَ) الحل:83. 

- لە قورئاندا زۆربەی خەڵكی شوێنكەوتووی شەیتانن و كۆمەڵ و دارودەستەی ئەون: (وَلَوْلا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إلَّا قَلِيلًا) النساء: 83. 

- لە قورئاندا باسی ئەوە كراوە كە زۆرینەی خەڵك پشت لە قورئان هەڵدەكەن و ڕووی لێ وەردەگیڕن: (كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ * بَشِيرًا وَنَذِيرًا فَأَعْرَضَ أَكْثَرُهُمْ فَهُمْ لا يَسْمَعُونَ) فصلت: ٣- ٤ . 

- لە قورئاندا نهێنی زۆربەی خەڵكی ئاشكرا كراوە بەوەی كە ڕقیان لە حەق دەبێتەوە و دۆستی باتڵن: (بلْ جَاءَهُم بِالْـحَقِّ وَأَكْثَرُهُمْ لِلْـحَقِّ كَارِهُونَ ) المؤمنون: 70. 

لەوانەیە بەرەی حەق ژمارەیەكەیان زۆر كەم بێت، بەرەی باتڵیش ژمارەیەكیان یەكجار زۆر بێت، ئەوە نابێت هیچ لێڵیی وناڕوونییەك بۆ ڕوانگەی موسوڵمانان درووست بكات، بەڵگو بەپیچەوانە ئیرادەو ویستی الله لەسەر ئەوەیە زۆربەی جارەكان زۆرینە لەسەر حەق نین و ئەوەش ئایەتەكانی قورئانە لەو بارەوە گەلێك ڕوون و زۆرن. 

هەڵگرانی حەقیش نابێت هەست بە تەنهایی و بە دابەزینی ورە بكەن چونكە دەبێت بەوەی كە لەسەر مەنهجی كیتاب و سوننەتن دڵخۆش بن و بەهێز بن و دڵنیا بن بە شێوەیەك لە شێوەكان سەركەوتن هەر بۆ ئەوانە، ئەوە وەعدی الله یە بۆیان: ( وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا ۚ يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا ۚ وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ) النور: 55. 

بەڵكو لە شەڕی دەستەویەخە و لە ڕووبەڕووبوونەوەشدا موسوڵمانەكان ئەگەرچی بە ژمارە كەمن بەڵام لەسەركەوتنەوە نزیكترن: (قَالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلَاقُو اللَّهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ) البقرة: 249. 

نابێت مەسەلەیەك، یان چەمكێك و دژەكەشی پێكەوە لە هەمان كاتدا هەر حەق وڕاست بن، دەبێت یەكێكیان هەڵە بن، هەروەكو چۆن مەحاڵە ئیسلام و نەسڕانیەت هەردوكیان هەر حەق بن و دەبێت یەكێكیان باتڵ بێت كە ئەویش دینی شێوێندراوی نەسڕانییەتە، بە هەمان شێوە مەنهەجی ئەهلی سونەت و مەنهەجی ئەهلی بیدەع لە تەرازووی حەق و ڕاستیدا هەردوكیان كۆنابنەوە، كەسی شوێنكەوتووی ئەهلی سوننەت و جەماعەت یەقینی هەیە خەواریج و مورجیئە و موعتەزیلە و جەهمییە و ئەشاعیرە و ماتوردیدیە هەمووی لە بیروباوەڕی كیتاب و سوننەت لایانداوە و تەنها أهل الحدیث و أهل السنة و الجماعة بریتین لە (الفرقة الناجیة) و كۆمەڵی ڕزگار بوون، بۆیە بەو حەقەی كە پێیانە ناچن لەگەڵ ئەهلی بیدەع سازش بكەن و لە گەڵیاندا ڕێكبكەون بۆ نموونە بڵێن ئێوە قسە بە ابن تیمیة و شێخ محمد بن عبدالوهاب و زانایانی ئەهلی سونەت مەڵێن ئێمەش قسە بە سەرانتان ناڵێن و لادانەكانیان لە مەنهەجی كیتاب و سوننەت لە مەسەلەی ناوو سیفەتەكانی الله و لە مەسەلەی قەدەر و لە پێناسەی كەلامی الله و لە بینینی الله لە ڕۆژی قیامەتدا و باسەكانی تری عەقیدەدا ناخەینە ڕوو، ئەگەر وا بكەن كەواتە ڕاستیان نەكردووەو لەسەر حەق نین، ئەو كارە ئەگەر بیكەن لەگەڵ شەرع و لەگەڵ عەقڵدا ناكۆكە. 

بۆ نموونە ئەهلی سوننەت و جەماعەت هەرچی ئایەتەكانی سیفات هەیە باوەڕیان پێیەتی ووەكو خۆی بەبێ تەئویل كردن و پەكخستن و لێكچواندن بە بێ تەشبیهو تەعتیل باوەڕیان پێیەتی و ئەوە بەحەقی موتڵەق دەزانن، چۆن دەبێت بوترێت ئەمە حەقە ئەوانەش كە پێچەوانەی ئەم عەقیدەن و نكۆڵی لە زاهیری هەموو ئەو ئایەتانەی سیفات یان زۆربەی زۆری دەكەن و چەندین جیاوازی جەوهەری تریشیان لە مەسەلەی قورئان و قەدەر و بەشەكانی تری عەقیدەدا هەیە بوترێت ئەوانیش هەر لەسەر حەقن وڕاستییان پێكاوە! چۆن حەق و پێچەوانەكەشی لە یەك كاتدا هەر ڕاستن؟ ، بەڵكو تەنها یەكێكیان دەبێت لەسەر حەق بن و ڕاستییان پێكابێت و ئەوی تریشیان بەلاڕێدا ڕۆیشتبێت و حەقی لێ ون بووبێت. 

ئەگەر بە ئەشعەرییەك بڵێیت تۆ و جەهمی وموعتەزیلییەك وەكو یەكن، بەتوندی ئەو بیرۆكە ڕەتدەكاتەوە وپێی ڕازی نابێت. لە كاتێكدا لە پرسەكانی عەقیدەدا -وەكو مەعلومە - خاڵی هاوبەشیشیان هەیە، چجای بەرەی دووەمی بەراوردەكە كەسێك بێت لەسەر عەقیدەی ئەهلی سوننەت و فەرموودەناسان و پێشینانی چاكی ئەم ئوممەتە بێت لە سێ سەدە چاكە شایەتی بۆ دراوەكاندا، دوو مەسەلەی جیاوازە، زاهیری ئایەتەكانی قورئان و سەدان فەرموودەی صحیح و ئیجماعی سەلەف یش بۆ ئەم قسە شایەتی دەدەن وئەو دوو تێگەیشتنە بۆ عەقیدەی ئیسلامی نابێت لەیەك كاتدا هەردوكیان هەر ڕاست بن. 

بۆیە بە كورتی دەڵێم: سازش كردن لەمەسەلەی عەقیدەدا بە هیچ شێوەیەك درووست نییە ونابێت هەبێت، ئەگەر ئەوە ڕوویدا ئەوە دەبێتە سەلمێنەر و بەڵگە لەسەر خراپی نیەتی كەسەكان و هەبوونی ئامانج و مەرامی تر لە هاوكێشەكەدا بۆیە لەسەر حەقەكەیان ئامادەی سازشكردنن.  

ئەم سەردەمەی خۆمان بە داخەوە سەردەمی گومان و جێگیر نەبوونە و نابێت بە ڕواڵەت و بە قسەی بریقەدار فریو بخۆیت، كاتێكی زۆری دەوێت تاكو بۆت بسەلمێت كەسێك خاوەن مەنهەجێكی ڕاستە و بەرژەوەندییەك لە پشت كارەكانییەوە ناوەستێت، لە كوردستاندا لە ئەنجامی بازرگانی كردن بە دینەوە دەیان كەسایەتیمان بینی چۆن لە پشت پەردەی بانگەواز و پیشنوێژی و وتاربێژی و حەقبێژی و سیفەتی ترەوە بە مەرامە شاراوەكانی خۆیان گەیشتن وزۆری نەبرد حەقیقەتیان بۆ خەڵكی دەركەوت، بۆیە لە ئەم سەردەمەی خۆماندا دەبێت كەسی موسوڵمان و موەحید بە پلەی یەكەم خەریكی چاككردنی ئیمانی خۆی و ماڵ و مناڵ و كەسە نزیكەكانی بێت و دوای ئەوە بیر لەوە بكاتەوە خەڵكانێكی تر بۆ بازنەی هیدایەت ڕابكێشێت وكاریان لەسەر بكات: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ ۖ لَا يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ ۚ) المائدة:105. هەروەها پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم فەرموویەتی نزیكە زەمانە و سەردەم بە جۆرێك تێكبچێت و خراپ ببێت چاكترین ماڵی موسوڵمان چەند سەرە مەڕێك بێت خاوەنەكەی بیلەوەڕێنیت و لە كۆمەڵانی خەڵكی دوور بكەوێتەوە و بەدینەكەیەوە هەڵبێت: (يُوشِكُ أنْ يَكونَ خَيْرَ مَالِ المُسْلِمِ غَنَمٌ يَتْبَعُ بهَا شَعَفَ الجِبَالِ ومَوَاقِعَ القَطْرِ، يَفِرُّ بدِينِهِ مِنَ الفِتَنِ) البخاري: ( 19). 

بەڵام ئەمە مەعنای ئەوە نییە هەرچی حەقێك كە دەیزانیت لە هەموو كات و شوێنێكدا بە بێ ڕەچاوكردنی هیچ بارودۆخێك ڕایبگەیەنیت، نەخێر، دەكرێت ڕاگەیاندنی حەق ئەگەر بەرژەوەندییەكی شەرعی هەبوو هەندێ دوا بخرێت وباس نەكرێت، دەكرێت شێوازەكەی ڕاستەوخۆ و ڕەق وزەق نەبێت، دەشێت لە میكانیزم و شێوازەكاندا بەرنامەی گونجاوی بۆ گەیاندنی دابڕێژرێت، بەڵام سەرەڕای هەموو ئەوانە ئەهلی حەق لەگەڵ باتڵدا - لەسەر ئەو حەقەی كە پێیانە - نە سازش دەكەن نەیەك دەگرن و نە چاوپۆشیش لەیەكتر دەكەن بەو مەعنایەی بڵێن با چاوپۆشی لە یەكتر بكەین و تەگەرە وگرفت بۆ یەكتر درووست نەكەین! ، یان تۆ بە من بڵێ لەسەر حەقی منیش لەبەرانبەردا بە تۆ دەڵێم لەسەر حەقی! ئەوە شێوازێكی نامۆیە لە كاری ئیسلامیدا و لەگەڵ بنەماكانی قورئان و سوننەتدا یەك ناگرنەوە. 

هەر لەم بارەوە و وەكو هەنگاوێك بۆ داخستنی دەرگای فیتنەو ناكۆكی لە سنووری شەرعدا -نەك بە میزاج و عەقڵی خۆمان - داواو ئامۆژگاریم بۆ خۆم و بۆ هەموو مامۆستایەكی بەرێز كە لەسەر عەقیدەی ڕاست و درووستی ئەهلی سوننەتە و دەیەوێت بەرگری لێ بكات لە بەرانبەر فیرقەو تاقمەكانی تر، با ڕاستەوخۆ ڕووبەڕووی سەرانی ئەو تاقمانە نەبێتەوە، چونكە: 

1- ناونەبردن و بەگشتی قسە كردن سوننەتێكی پێغەمبەرمانە صلی الله علیه و سلم، كاتێك هەواڵێكی دەربارەی كەسێك پێ دەگەیشت ، یان كەسێكی دیاری كراو هەڵەیەكی شەرعی دەكرد، یان شتێك لە كەسێكەوە ڕوویدەدا پێویستی بە ڕەددانەوە دەبوو، پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم ڕەخنەی دەگرت و ئامۆژگاری دەكرد بە شێوەیەك لە زۆربەی حاڵەتەكاندا ناوی ئەوانی نەدەبرد و بە گشتی قسەی دەكرد، بۆ نموونە دەیفەرموو: ئەوە چییە خەڵكانێك ئاوها و ئاوها دەڵێن، نەیدەفەرموو ئەوە بۆچی فڵانە كەس ئاوها و ئاوهای وتووە: (كان النَّبيُّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ إذا بلَغَه عنِ الرَّجلِ الشيءُ لم يَقُلْ: ما بالُ فُلانٍ يَقولُ: كذا وكذا، ولكن يَقولُ: ما بالُ أقوامٍ يَقولونَ: كذا، وكذا..).صحيح أبي داود(4788). 

2- ڕووبەڕووبوونەی ئەو كەسانە لەسەر ئاستی شەخسی، بۆی هەیە مەسەلەكە لە پرسێكی پیرۆزی عەقیدەو بیروباوەڕەوە بگوێزێتەوە بۆ ململانێیەكی شەخسی تەسك لەسەر ئاستی كەسەكان، واتە فڵان كە ڕەددی فڵانی دایەوە ئەویش دەبێت حەقی خۆی بكاتەوە و چەكێكی لەوەی ئەو بەهێزتر بەكار بهێنێت بۆ ڕەددانەوە و كەسایەتی بەرانبەر لەكەدار بكات، مەحاڵە مرۆڤ لەو حاڵەتانەدا خۆی پێ ڕابگیرێت بێ ئەوەی سنوورەكانی شەرع نەبەزێنیت. 

3- مرۆڤەكان هەرچەند زانیاری و زانستیان زۆر بێت، هەر هەندێك بوار دەمێنیتەوە تێیدا نەشارەزان، یان جاری وا هەیە لە كاتی خۆیدا بەڵگەی پێویست و حوججەی گونجاوی ناكەوێتە بیر و نایەتە سەر زاری، یان لەو كاتەدا ناتوانێت وەكو پێویست بەڵگەو حوججەكە بگەیەنێت، لەو كاتەشدا بە زیانی ئەو كێشەی كە تۆ دەتەوێت سەری بخەیت وبەرگری لێ بكەیت تەواو دەبێت. 

ئەمە جگە لەوەی لایەنی بەرانبەر لەو جۆرە ڕووبەڕوونەوانەدا هەوڵ دەدات زۆرترین گومانت بۆ كۆبكاتەوە و خەڵكانێك بەهۆی تۆوە بەو گومانانە ئاشنا دەبن كە پێشتر لەوانەیە هەر نەیان بیستبێت، بەڵكو هەندێ جار خەڵكانێك هەن گومانەكەیان لە ڕەددی گومانەكە زیاتر لەلا دەچەسپێت و پێی قایل دەبن، بەوەش تۆ لە جیاتی ئەوەی كارێكی باش بكەیت كارێكی خراپت كرد. 

3- ڕەدانەوەی ئەفكار لەوە باشترە ڕەددی خودی كەسەكان بدرێتەوە، گرنگ ئەوەیە تۆ بەرپەرچی بیرۆكە و قسە ناكۆكەكان لەگەڵ عەقیدەكەتدا بدەیتەوە و خەڵكی بەو بەرپەرچدانەوانە ئاشنا بن، چ پێویست دەكات خاوەنەكەشی داشۆریتەوە و ئەویش هەرچی نەشێت بەتۆی بكات و دوژمنایەتییەكی شەخسی لە نێوانتاندا درووست ببێت. لەوەش گرنگتر خەڵكی و خوێنەران ئەوەندە ژیرییان تێدایە خۆیان بزانن مەبەستت كێیە و بەوەش ئەركی ئەو شەڕە شەخسییەتە لە كۆڵ دەبیتەوە. 

4- لە ڕاستیدا ڕەددانەوەی سەرانی تاقم و فیرقە لادەرەكان زۆر جار دەبێتە جۆرێك لە چاكە كردن لەگەڵیان و سوودگەیاندن پێیان ئەگەر بەناو ڕەدیان بدەیتەوە یان بە شێوەیەكی شەخسی ڕووبەڕوویان ببیتەوە، ئەوان زۆریش سوپاست دەكەن لەسەر ئەو كارەت و خۆیان ئەوەیان دەوێت، چونكە تۆ بێ ئەوەی بەخۆت بزانیت ڕۆڵێكی باش دەگێڕێت لە تەسویق كردن و ڕەواج دان بە بیروباوەڕەكانی ئەوان،. بە كورتی تێكگیران لەگەڵ ئەو جۆرە كەسانەدا هیواو ئاواتێكی ئەوانە وتۆ بۆیان جێبەجێ مەكە. 

5- ئینجا زۆر جار ئەوەی لەسەر حەقی كیتاب و سوننەت بێت جگە لە الله پشت و پەنای تری نییە و لە ڕوانگەی دەسەڵاتی عەلمانییەوە كەسێكی زیانبەخشە بۆ كۆمەڵگا، بەپێچەوانەشەوە ئەوەی لەسەر عەقیدەی تاقم و گروپە گومڕاكان و نەیارەكانی ئەهلی سوننەت بێت لە هەر وڵاتێك بن پشتیان بەدەسەڵاتی ئەو وڵاتە و بە حیزب ولایەنی بەهێز قایمە و لە بنچینەوە بەدوای بەهانەیەك و قسەیەك و ناوبردنێكی تۆدا دەگەرێن بۆ ئەوەی ئاراستەی مەسەلەكە تەواو بگۆڕن و زیانت لێ بدەن، بەڵكو جاری وا هەیە خودی ئەو كەسە دەستڕۆیشتووە و پلەو پایەیەی فەرمی هەیە كە بەئاسانی دەتوانێت لەحاڵی ناوبردنیدا جۆرەها ڕێوشوێنت بەرانبەر بگرێتەبەر ، جا تۆ ئەو بەهانە بەدەستەوە بۆ دەدەیت، ڕاستیش نییە بڵێی بۆچی بترسم با ڕووبەڕووی ببمەوە، چونكە مەسەلەكە ترس نییە و داناییە و پوچەڵ كردنەوەی پلانی بەرانبەرە و ڕێخۆشكردنە بۆ بەردەوام بوون لە بانگەواز و ئەوەشی بەبێ تێكگیران وشەڕ بەدەست بێت، عاقڵی نییە بڵێیت من هەر پێم خۆشە بەشەڕ و تێكگیران بەدەستی بهینم!  

ئەوەی بە هەڵە و بەناحەقی دەزانیت توكل بە پەروەردگارت ڕەددی بدەرەوە وحەقی كیتاب و سوننەت بەدەنگێكی زوڵاڵ و بە پێنووسێكی پاك ڕابگەیەنە و ناوی هیچ كەس و لایەنێكیش مەهێنە و الله بەرەكەت دەخاتە كارتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا كردار لەسەر تۆیە و دەرەنجام لەسەر رب العالمین ە. 

نكۆڵیش لەوە ناكەم ئەمەی كە لەسەرەوە وتم یاسایەكی هەمیشە نەگۆڕ نییە و بەردەوام بەو شێوە مامەڵە بكەیت، نەخۆیشم بەو واتا وەرمگرتووە، بەڵكو هەندێ جار بەرژەوەندی ئیسلام و بیروباوەڕەكەت وا دەخوازێت و وا پێویست دەكات بەناو ناوی گومڕاكە یان ناوی لایەنەكەی بهێنیت و (علی رؤوس الأشهاد) باتڵەكەی داماڵیت و ڕووی ڕاستەقینەی بۆ خەڵكی دەربخەیت و هەرچیشت بەسەردا بێت لەو پێناوەدا بەشێكە لە باجی بانگەواز بۆ حەق و تەوحید كە دەبێت بدریت. 

سەبارەت بەم بەشەی ئەم نووسینە، خۆم بەشداریم كردووە بە زنجیرە پۆستێك لە ژێر ناونیشانی (بیانناسە)كە دواتر وەكو كتێبێك چاپكراو بەردەستە وبەم زوانە چاپی تریشی دەكەمەوە إن شاء الله، كە تێیدا باسم لە زیاتر لە هەشتا كەسایەتی ولایەن و گروپ كردووە بەناو وبە وێنە، هەروەها لە زنجیرە نووسینێكی تردا ڕووی ڕاستی هەموو فیرقەو تاقمە گومڕاكان و پێناسە و عەقیدە و جیاوازییانم لەگەڵ عەقیدەی ئەهلی سوننەتدا خستووەتەڕوو و لە پاشكۆی دوو كتێبمدا كە لەم دواییەدا دەرچوون چاپ كراوە، كە قەناعەتم وایە ئەوانە لەسەر ئاستیكی باڵا وبەرفراوان خەڵكی گومڕا دەكەن و پێویستە بەو شێوە ڕەد بدرێنەوە واتا بەناو وبەدیاری كردن، چونكە ئەوان لەسەر ئاستی جیهاندا دەناسرێن و خەڵكانێكی زۆریش وابەستەی هەم ناوەكانیان و هەم بیرۆكە و فیكرەی ئەوان و ئەو گروپانەن. 

من وەكو خۆم ، سەرەڕای سنووردار بوونی زانست وڕەنگە بازنەی بانگەواز و دەنگ گەیشتنیشم بەخەڵكی، بەو پێیەی كە وەكو هەندێك لەسەر ئاستی كوردستان یان دەرەوەی كوردستان بە زۆری ناناسرێم وئەوەش مەتڵەب و داواكاری خۆمە وهیچ كات كار بۆ مەشهور بوون نادەم و حەزیشم لێی نییە، هەمیشە لە درێژایی زیاتر لە دە پانزە ساڵی ڕابردوودا، ئەوەی بەناحەق و دژوارم زانیبێت لەگەڵ ئیسلام بە گشتی و عەقیدەی ئەهلی سوننەت و جەماعەت بەتایبەتی، بەبێ ناوبردنی خاوەنەكەی - چی تاكە كەس بێت یان حیزب و لایەن - وەڵامم داوەتەوە، هەركێ لە دژی ئیسلام، یان لە دژی عەقیدەی ئەهلی سوننەت و جەماعەت قسەیەكی كردبێت بە گوێرەی توانا وەڵامم داوەتەوە، بەڵام وەڵامی قسەكە نەك خاوەن قسەكەم داوەتەوە و خەڵكیش تێگەیشتوون مەبەستم چییە و كێیە وخودی ئەو كەسەش تێگەیشتووە!  

لە كاتی هەڵبژاردنەكاندا بەبێ ئەوەی بەدیاری كراوی مەبەستم كەس بێت و ناوی كەس بهێنم ، حەقم بەیان كردووە وحوكمی ئەوكارەم لە ڕووی شەرعەوە خستووەتەڕوو، چەندیش دیموكراسی خوازەكان، یان سەرانی سەر بە تاقمە لادەرەكان و غەیری ئەوان داوای مونازەرەیان كردبێت نەمكردووە و ئەسڵەن هەر وەڵامی ئەوەشم نەداوەتەوە كە بڵێم مونازەرە ناكەم، بۆ ئەو هەموو پۆستەش كە لە دژم كراوە ودەكرێت هەمیشە وەڵامی من بێ دەنگی و وەڵام نەدانەوەیان بووە، ئەگەر پێویستی كردبێت بەبێ ناوهێنان وەڵامی ناوەڕۆكی پۆستەكانم بەناڕاستەوخۆ داوەتەوە وزۆربەشیم ئیهمال كردووە و وەكو ئەوەی وشەیەكم لە دژ نەوترابێت و نەنووسرابێت. 

پوختەی ئەم باسە ئەوەیە هەڵەیەكی مەنهەجی كوشندەیە وبەڵگەی ناڕاستی خاوەن پرسەكەیە ئەگەر هەر جۆرە سازشێك لە نێوان حەق وباتڵدا بكرێت، خۆ ئەگەر بكرێت و ئەنجام بدرێت بێگومان لە زیانی خاوەن حەقەكان تەواو دەبێت كە مەنهەجی ئەهلی سوننەتە و بەقازاجی ئەو تاقمە تەواو دەبێت،  

ڕەددانەوەش پێویستە لە بازنەی شەخسی و كەسێتی تەسك دوربخرێتەوە بۆ بازنەی ڕەدددانەوەی فیكر و بەڵگە بەبەڵگە بەبێ ناوهێنان و ناشیرین كردن وبریندار كردنی خودی كەسەكان، جگە لەوەش بە هەموو شێوەیەك بانگخوازانی حەق پێویستە خۆیان بەدوور بگرن لە ڕووبەڕووبوونەوەو مونازەرە و چەلەحانێ و یەكتر ناشیرین كردن، چونكە ئەوە جگە لە دەرەنجامی خراپ هیچ دەرەنجامێكی باشی بۆ كێشەكەیان لی ناكەوێتەوە. والله من وراء القصد، والله أعلم و أحكم. 

إحسان برهان الدین 

3 ذو الحجة 1444 

21 حوزەیران 2023 

  دینی ئیبراهیمی نوێ هەوڵێك بۆ ڕوخاندنی عەقیدەی تەوحید دینێکی نوێ بە ناوی دینی ئیبراهیمی بەڕێوەیە، ئیمارات بەڕابەرایەتی كردن وپارە بۆ خەرج كردن و، بە پشتگیری وپیرۆزبایی ئەزهەری لەخشتەچوو و زۆرێك لە بەناو زانای خۆفرۆش و دینفرۆش، كار بۆ بەرپاكردنی و بڵاوكردنەوەی دەكرێت. ئەم دینە هەوڵێكی زۆر دەدرێت بۆ ئەوەی پۆشاكێكی شەرعی لەبەر بكرێت وپاساوی لەشێوەی خۆڵ لەچاوكردن بۆ بهێنرێتەوە. لەبەر زۆر هۆكار لەوانە جەهلی خەڵكی بە عەقیدەو بیروباوەڕ و بە زانستی شەرعی بەگشتی وزۆریی خەڵكی گومڕا لەژێر ناوی جۆراوجۆردا، كوردستان مەترسی ئەوەی لەسەرە ببێتە گۆڕەپانێكی بەرین و ئاسان بۆ تاقیكردنەوەی ئەو دینە تازەیە، هاوشێوەی دەججال سەرانی ئەم دینە تازەیەش پاساوی عەقڵی و بەهانەی ڕوكەشی و بەڕواڵەت پەسەند و وەرگیراوی بۆ دەهێننەوە. بۆیە پێویستە و ئەركێكی پیرۆزە لەسەر ئەوانەی پەرۆشی تەوحید و بیروباوەڕەكەیانن، پەردە لەسەر ئەو گومڕایی و لادانە لە ڕاستە ڕێگای ئیسلام هەڵماڵن و حەقیقەتی ئەو پلانە بۆ خەڵكی ئاشكرا بكەن، نەوەك لە كاتی گەیشتنی ئەو بیرۆكە دژوارە لەگەڵ ئیسلامدا بە كوردستان و بەمیللەتی كورد، خەڵكی پێی هەڵخەڵەتێن و دینەكەیان لەدەست بدەن. بەداخەوە - لە ئێستادا - میللەتی كورد لەبەردەم ئەو جۆرە بانگەشە و بانگەوازانەدا پاروویەكی ئاسانە بۆ سەرانی ئەو دینە نوێیە وجێگای تەماعی ئەوانە، چونكە كورد بە عاتیفە ئیسلام دەناسێت و شارەزایی لە دینەكەیدا و بەتایبەتی لە بواری عەقیدەو تەوحید و بنەماكانی ئیسلامدا زۆر زۆر كەمە و ئەوانیش جۆرەها ڕێگەی كاریگەرو پلان بۆ داڕێژرا دەگرنەبەر بۆ لەخشتەبردنی خەڵكی. لەلایەكی تریشەوە میللەتی كورد لێوان لێوە لە خەڵكی هەژار و نەدار و چەوساوە بەدەستی نەبوونی كە وێڵە بەدوای هەرڕێگەیەكدا قوتی ماڵ و مندالەكانی پێ مسۆگەر بكات، ئەوانیش پارەی زۆریان بۆ هەڵڕێژراوە لە پێناو بڵاوكردنەوەی دینەكەیاندا و لەو پێناوەدا خەرجی دەكەن. جگە لەوەش زۆر بەناو بانگخواز و كەسایەتی ئیسلامی سیاسی خاوەن دیدی ناكۆك لەگەڵ بیروباوەڕی ئیسلامدا هەر خۆیان بیركردنەوەیان وەكو بیركردنەوەی سەرانی ئەو دینە تازەیە و كورد واتەنی لە خوایان ئەوێت ئەو دینە بێتە كوردستانەوە بۆ ئەوەی ببنە عەڕڕاب و چاوساغی گەیاندنی بە كوردی داماو. بێگومان عەلمانییەكانیش پێشوازییەكی گەرم لەو دینە دەكەن وهەموو كارئاسانییەك بۆ بڵاوبوونەوەی دەكەن، چونكە دەزانن مەبەست لێی تێكدان و شێواندنی دینی ئیسلامە هەر بەناو ئیسلامیشەوە موسوڵمانان لەڕێگای ڕاست دووردەخاتەوە. (الأديان الإبراهيمية ) یان ( وحدة الأديان) یان( الديانة العالمية) هەموو ئەمانە زاراوگەلێكن مەبەست لێیان تێكەڵ كردنی حەق و باتڵە بەبەهانەی پێكەوە ژیان و برایەتی مرۆڤایەتی ودرووست كردنی دینێكی یەكگرتوو لە نێوان هەرسێ ئایینەكەدا و هەوڵێكە بۆ یەكگرتنەوەی ئایینەكانی ئیسلام و نەسڕانی و جولەكە و دواجار كۆشش وبەرنامەیەكە بۆ كاڵكردنەوەو نەهێشتی سنوورەكانی عەقیدەو تەوحید و ولاء و براء لە ئیسلامدا كە بەو شێوە شیرازەی موسوڵمانان تێكدەچێت و دەشێوێت. ئەم بانگەشە و دینە نوێیەش، لە ڕاستیدا ڕەگ وڕیشەی كۆنە و هەر زوو جولەكەو نەساڕاكان داوایان لە پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم كرد سازشیان لەگەلدا بكات و هیچ نەبێت بلێت ئێوەش وەكو ئێمە لەسەر حەقن و بیروباوەڕەكەتان تەواوە، بەڵام قورئان قسەی یەكلاكەرەوەی لەو بارەوە كرد و الله تعالی فەرمووی: ( وَقَالُوا كُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ) البقرة/135. لەم میانەشدا ئەزهەر و زانایانی دین فرۆش و سەر بە دەسەڵاتە عەلمانی ولیبرالییەكان لە وڵاتانی تر، پشتگیری خۆیان بۆ ئەو دینە تازە دەردەبڕن وكار بۆ سەرخستنی دەكەن، ئەو بەناو زانا دین فرۆشانە بەبێ هیچ شەرمێك نە لە الله و نە لە موسوڵمانان پشتگیری خۆیان بۆ ئەو دینە درووستكراوە دەردەبڕن و دەستخۆشی لە دەوڵەتی ئیمارات دەكەن. ئامانج لەم دینە ئەوەیە موسوڵمانان و نەساڕا و جولەكەكان بڵێن هەموومان لەسەر حەق و ڕێگای ڕاستیتن وهەموو ئەم دینانە بەو شێوەی كە ئێستە هەیە ڕاستەو و لەلای الله وە دابەزیون، وەكو ئەوەی الله تعالی لە قورئاندا نەیفەرمووبێت: ( وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ ) آل عمران/85. هەروەها سوڕەتی الكافرون یش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی پێغەمبەری پێشەوا علیه الصلاة والسلام هیچ سازشێكی هەرگیز لەگەڵ كوفردا نەكردووە و لە عەقیدەی تەوحید بۆ چركە ساتێكیش دانەبەزیوە. سەرانی ئەم دینە تازە دەڵێن پەرستراو یەكێكە و ڕێگاكان جیاوازن و ئەوەش هیچ كێشەی تێدا نییە! واتە ئەوان دەڵێن ئەو شەریعەتە گۆڕاوو تێكدراوەی جولەكەو نەساڕاكانیش هەر وەكو شەریعەتی پاك و پاراوی ڕاستی ئیسلام كەسەكان دەگەیەنێتە الله، بەو پێیەش دەبێت موسوڵمان هەموو لادان و گومڕاییەكانی ئەوان بەباش و بێ كێشە بزانێت، كە ئەوەش كوفرێكی ڕاشكاوانە ودیارە موسوڵمان لە بازنەیەی دینەكەی دەردەكات. لە ڕاستیدا ئەم بانگەشەیە - وەكو شێخ بكر أبو زید دەڵێت - كۆمەڵە ئامانجێكی فەلسەفی و سیاسی و ئیلحادی لە پشتەوەیە، جۆرێكیشە لە تۆڵەكردنەوەی ئەوان لە ئیسلام و موسوڵمانان، چونكە كۆمەڵە ئامانجێكی زۆر ترسناكیان هەیە كاری بۆ دەكەن، لەوانە: 1- درووستكردنی قۆناغێك لەسەر لێشێواندنی موسوڵمانان لە ڕێگەی بڵاوكردنەوەی گومان وحەزو ئارەزوو، كە دوااجر ئەوشە دەبێتە مایەی درووستبوونی موسوڵمانی ڕاڕا و بێ یەقین. 2- سنوورداركردنی بەرفراوان بوونی كاری ئیسلامی و بچووك كردنەوەی ودرووست كردنی بەربەست لەبەردەم بانگەوازی ئیسلامدا. 3- هەوڵێكە بۆ لاوازكردنی ئیمان و بیروباوەڕ لە لای موسوڵمانان و بنەبڕكردنی بانگەوازی تەوحید كە بنچینەی مانەوەی ئیسلام و موسوڵمانانە. 4- ڕێگە گرتن لەوەی كەس بوێرێت جولەكە و نەساڕا تەكفیر بكات، بەڵكو وەكو برای ئایینی تەماشا بكرێن وبەوشێوەش موسوڵمانان بێ ئەوەی بەخۆیان بزانن بەشیكی زۆر لە ئایەتەكانی قورئان لەو بارەوە ڕەتدەكەنەوە ونكۆڵی لێ دەكەن. 5- لە ڕێگەی بانگەشەی یەكگرتنی ئایینەكان، كۆشش دەكرێت گۆڕانكاری گەورە لە شێوازی بیركردنەوەی موسوڵماناندا بدرووست كرێت بە شێوازێك بێ ئەوەی بەخۆیان بزانن ببنە دەژمنی دینەكەی خۆیان، لەڕێگەی كارنەكردن بەشەریعەت و گوێنەدان و بە سنوورەكانی عەقیدە. 6- هەوڵێكە بۆ لاوازكردن و بێ هەیبەت كردنی ئیسلام بە شێوەیەك كە ببێتە دینیك هاوشێوەی هەر دینێكی تری دەستكردی مرۆڤەكان و وەسەنی و جیاوازی نەبێت لەگەڵیاندا. 7- ڕێخۆشكەری بۆ بڵاوبوونەوەی ئایینی نەساڕاو جولەكە دەكات لەناو موسوڵماناندا و كار دەكات بۆ كپ كردنەوەی هەر كاردانەوەو غیرەتێكی موسوڵمانان لەسەر عەقیدەو دینەكەیان. 8- بەدیهێنانی ئامانجی هەرە گەورەش كە بریتییە لە زاڵبوونی یەهود و نەساڕا و ماركسییەكان بەسەر هەموو جیهاندا و جیهانی ئیسلامی بەتایبەتی و بەتایبەتتریش دەستگرتن بەسەر دوورگەی عەرەبدا كە كەعبەو شوێنە پیرۆزەكان و قەبری پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم لەخۆ دەگرێت وسەرەتاكانی ئەوەش بەداخەوە درووست بووە، ئەویش لە ڕێگەی داگیركارییەكی فیكری و رۆشنبیری و ئابووری و سیاسی و بەرپاكردنی بازاڕێكی هاوبەش كە شەریعەتی ئیسلام بەهیچ شێوەیەك دەسەڵاتی بەسەریدا نەبێت، بەو شێوەش هەموو خراپەكانی وەكو سوو و داوێن پیسی و بێ ڕەوشتی بە هەموو ڕەهەندەكانییەوە تەشەنە دەكات. بەبێ هیچ گومانێك شەریعەتی ئیسلام كۆتا ڕێبازو شەریعەتە بۆ مرۆڤایەتی و الله تعالی بەهیچ ڕێگاو ڕێبازێكی تر جگە لە ئیسلام ڕازی نابێت، بۆیە پێویستە هەموو ئەوانەش خۆیان بە یەهودی و بە نەسڕانی دەزانن ببنە موسوڵمان وبێنە سەر دینی حەق. هەروەها پێویستە و واجبە لەسەر هەموو موسوڵمانێك لە دڵەوەو بە زمانی و بەهەموو توانایەكی لەدژی ئەو دینە نوێیە بوەستێتەوە و ماڵ و مناڵ و كەس وكار و دەوروبەری لەو شەڕو خراپەیە بپارێزێت و نەلێت پەیوەندی بە منەوە نییە، چونكە نكۆڵی كردن و ڕووبەڕووبوونەوە بەبەڵگە و بەیان وبانگەواز وڕوونكردنەوە لەگەڵ ئەو ئایینە تازەیەدا، فەرزێكی عەینییە لەسەر هەموو موسوڵمانێك، لەبەر ئەوەی ئەو بانگەشەیە كە ئایینی ئیسلامی وەكو عەقیدەت و شەریعەت كردووەتە ئامانج. إحسان برهان الدین 29 شعبان 1444 2023-3-21  

  با بە تەواوی الله بناسین! كارەساتی زۆرینەی (موسوڵمان)ی ئەم سەردەمە ئەوەیە: الله ناناسن بەو شێوەی كە خۆی لە قورئاندا وەسف كردووە و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم ئەوی لە سوننەتدا وەسف كردووە ! بۆیە بە شێوەیەكی كردەیی الله وەكو ومُشرّع وخاوەن حوكم و فەرمان ناناسرێت. ئەمڕۆ زۆرینەی موسوڵمانان باوەڕیان وایە الله تەنها عیبادەتی لێیان دەوێت وبەدەست هێنانی بەهەشت لە عیبادەت وخۆ دوور خستنەوە لە تاوانە گەورەكان زیاتری ناوێت! بەڵام كاروباری دونیا لە بواری تاك وخێزان وكۆمەڵگا و دەوڵەت وسیاسەت و ئابوری و حیزبایەتی و كۆمەڵایەتی، ئەوانە هەمووی پەیوەندی تەنها بە خودی كەسەكانەوە هەیە چی بكەن، ئەوەش ڕەنگدانەوەی نەناسین و هەڵە تێگەیشتنە لەو پەروەردگارەی كە دەربارەی خۆی فەرموویەتی: (وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِن شَيْءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ).(لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ). (أفَغَيْرَ اللّهِ أَبْتَغِي حَكَماً). واتە موسوڵمان لەم دونیایەدا پێویستە هەرچی بكات بگەرێتەوە بۆ حوكمی الله و بۆ شەرعەكەی. لە ئەنجامی ئەو هەڵە تیگەیشتنەدا دەبینین خەڵكی كاتێك عیبادەتەكانیان ئەنجام دەدەن ئیتر وا دەزانن و وایان پێ وتراوە، هەموو مافێكی الله یان جێبەجی كردووە و ئیتر خۆیان سەرپشكن دوای ئەوە چی بكەن وژیانیان لەسەر چ ڕێبازو یاساو ڕێسایەك رێك بخەن. ئەم پەروەردگارەی ئێستا خەڵكی دەیناسن وعیبادەتی بۆ دەكەن، هەمان ئەو پەروەردگارە نییە كە لە قورئان و سوننەتدا خاوەنی ناوە جوانەكان و سیفەتە بەرزەكانە وموسوڵمانان لە هەموو گەورەو گچكەیەكدا دەبێت بگەڕێنەوە بۆ حوكم و فەرمانی! بەڵكو پێناسەكەی تا ڕاددەیەك لە پێناسەی خوای نەساراكانەوە نزیكترە تاكو ئەوەی لە قورئان و لە سونەتدا هاتووە، خوای نەساراكان تەنها بەعیبادەتی ڕۆژی یەك شەممە ڕازی دەبێت و دوای ئەوە هیچ ڕۆڵێكی لە ژیانی خەڵكیدا نییە و هیچ كارێكی بەسەریانەوە نامێنیت! هەمومان پێویستمان بەوەیە الله لە ڕێگەی ناوو سیفاتەكانی بناسین، پێویستمان بەوەیە كاتێك قورئان دەخوێنین زۆر لەسەر ئەو ئایەتانە بوەستین كە باسی الله تعالی دەكەن، بڕیار وحوكمەكانی ڕەچاو بكەین، هێڵە سوورەكانی نەبەزێنین، دۆست و دوژمنەكانی بناسین، زۆر پێویستمان بەوەیە بە وردی لەسەر پێناسەكانی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم بوەستین بۆ الله عزوجل. ئەگەر وا نەكەین والله بە باشی و بەتەواوی نەناسین، ئەو كات بێ ئەوەی بە خۆمان بزانین: لەشەریعەتەكەی لادەدەین وكەسیش لە خۆمان بە موسوڵمانتر نازانین! دژایەتی خۆشەویستەكانی دەكەین ودەبینە دۆستی نەیارەكانی، یاساو ڕێسای تریش دەخەینە جێگەی شەریعەتەكەی بێ ئەوەی وا بزانین كێشەیەك لە موسوڵمانیتی و دینداریماندا هەیە. بە كورتی: پێویستمان بە هەڵمەتێكی گەورەیە بۆ ناساندنی الله تعالی، بە پۆست وبە نووسین، بە وانەو كۆڕو موحازەرە، بە كتێب و بەرنامە و بڵاوكراوەی جۆراوجۆر، چونكە ناسینی الله وەكو ئەوەی خۆی دەیەوێت لەم ڕۆژگارەدا كارێكی قورس و ئەستەمە لەبەر ئەوەی لە هەموو لایەكەوە كار بۆ ئەوەی دەكرێت خەڵكی وەكو خۆی و بەتەواوی نەیناسن! كە لە ڕاستیدا جەوهەر و بنەمای دینی موسوڵمان بریتییە لەو الله ناسینە و بە بێ ئەوەش هەرچی بكات رەنج بە خەسارو بەزایەدانی تەمەنە. إحسان برهان الدین 18 صفر 1444 2022-9-14

  إبراهیم علیه السلام پێشەنگ وپێشەاویە إبراهیم علیه السلام تا ڕۆژی قیامەت پێشەنگ و پێشەوای هەموو ئیماندارانێكە، ئازایانە بەرگری لە عەقیدەی تەوحید دەكرد و ڕاشكاوانە بیروباوەڕی خۆی ڕادەگەیاند ودژی هەمو موشریكێك دەوەستایەوە وبەرائەتی خۆی لێ دەردەبڕین. تەوحید سەرمایەی مەزنی ئیماندارانە وتوێشووی هەرە بە نرخی قیامەتیانە.   ئیمان بۆ عیبادەت وەكو گیانە بۆ جەستە! قورئانی پیرۆز سیانزە ساڵ لە سەرەتای بانگەوازەوە جەختی لەسەر پرس و كێشەكانی عەقیدە وتەوحید دەكردەوە وبیروباوەڕی خەڵكی ڕاست دەكردەوە، ئینجا لە دوای ئەوەی ئیمانی خەڵكی تەواو دامەزرا وپتەو بوو ولەناخیاندا ڕەنگی دایەوەو ڕەگی داكوتی، دەبینین لە قۆناغی مەدینەدا قورئان زیاتر لە سەر پرسەكانی عیبادەت و تەشریع دادەبەزی، چونكە بناغەكە كە عەقیدە بوو درووست بوو دۆخەكە لەبار بوو بۆ ئەوەی تەلاری مەزنی ئیسلامی لەسەر درووست بكرێت. بەڵام لە قۆناغی مەدینەشدا قورئان بایەخی بە عەقیدەش هەر دەدا و بەردەوام وانەی ئیمان و تەوحیدی ئاراستەی موسوڵمانان دەكرد و هەموو پرسەكانی عیبادەت و تەشریعی بە عەقیدە دەبەستەوە ، ئەوەش وانەیەكی كردەیی بوو بۆ موسوڵمانان تا ڕۆژی قیامەت كە پرسەكانی عەقیدە كاتێكی دیاری كراوی نییە و تەواو بێت، بەڵكو موسوڵمان پێویستە تا كۆتا هەناسەی هەر خەریكی لایەنی بیروباوەڕ بیت وگرنگی پێ بدات. لە ڕاستیدا نموونەی عەقیدەو تەوحید وەكو نموونەی ئەو بنەما وبنچینە تۆكمەیە وایە كە تەلاری دینداری وعیبادەتی لەسەر بونیات دەنرێت، بینایەك هەرچەند جوان و ڕێك و پێك بێت ئەگەر ئەو بناغەی لەسەری درووست دەكرێت لاواز و فشۆڵ بێت هیچ سوودی نییە. عەقیدە بە هەموو ئەو پرسانەی كە لە خۆی گرتووە لە قورئان و سونەتدا وتیشكیان خراوەتە سەر وەكو: جۆرەكانی تەوحیدی ( الربوبیة و الألوهیة و الأسماء و الصفات و الولاء والبراء) و خۆپاستن لە جۆرەكانی شیرك و هەموو باسە پەیوەندیدارەكانی تر، وەكو گیانە لەناو جەستەدا ، ئەگەر گیان سەلامەت نەبوو جەستە هیچ بەهایەكی نییە ولاشەیەكی ساردوسڕی مردوو وبێ كەڵكە. ئەمڕۆ لە كوردستاندا وهاوكات لە هەموو شوێنەكانی تری سەر زەویدا، گەورەترین لێشاوی پشت هەڵكردن لە باسەكانی عەقیدەی ڕاستەقینەی كیتاب و سوننەت و جەهل بە شوێنەروارەكانی ئەو پشت هەڵكردنە درووست بوە و پرسەكان لە زەینی خەڵكیدا سەبارەت بە عەقیدە ئاوەژوو كراونەتەوەو شەوو ڕۆژ پێیان دەوترێت كە ئێوە گرنگ ئەوەیە عیبادەتتان هەبێت ئیتر بەهەشت مسۆگەرە، لە كاتێكدا پەیامەكانی قورئان و سوننەت و جەوهەری ئیسلام پێمان دەڵێت ئەگەر عەقیدەت سەلامەت نەبێت بەردەوام سەرت لە سەجدە بێت و وەكو چیاكان ئالتوون ببەخشیت هیچ سوودێكی نابێت بۆت. إحسان برهان الدین 24 محرّم 1444 2022-8-22  

  تەوحیدی ڕاستەقینە چۆنە؟ پێشەوا ابن تیمیة بەڕەحمەت بێت لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا فەرموویەتی: «إِنَّ حَقِيقَةَ التَّوْحِيدِ أَنْ نَعْبُدَ اللهَ وَحْدَهُ، فَلاَ يُدْعَى إلاَّ هُوَ، وَلاَ يُخْشَى إِلاَّ هُوَ، وَلاَ يُتَّقَى إِلاَّ هُوَ، وَلاَ يُتَوَكَّلَ إِلاَّ عَلَيْهِ، وَلاَ يَكُونَ الدِّينُ إِلاَّ لَهُ لاَ لأَحَدٍ مِنَ الخَلْقِ، وَأَلاَّ نَتَّخِذَ المَلاَئِكَةَ وَالنَّبِيِّينَ أَرْبَابًا، فَكَيْفَ بِالأَئِمَّةِ وَالشُّيُوخِ وَالعُلَمَاءِ وَالمُلُوكِ وَغَيْرِهِم»[«منهاج السّنّة النّبويّة» لابن تيميّة: (3/ 490)]. واتە: ڕاستی و حەقیقەتی تەوحید ئەوەیە تەنها الله بپەرستین، هاوار بەكەس نەكرێت جگە لە ئەو نەبێت، لەكەس نەترسرێت لە ئەو نەبێت، تەقواو خۆپاراستنیش تەنها لە ئەو بێت، پشتیش تەنها بە ئەو ببەسترێت، دینداریش هەر بۆ ئەو ئاراستە بكرێت، نەك بۆ هیچ مەخلوق و درووستكراوێكی تر، مەلائیكەت و پێغەمبەرانیش نەپەرسترێن و نەكرێنە پەروەردگار، چجای ئەوانەی بكرێنە ئەرباب و پەرستراو پێشەواو ومامۆستا وزانا و پادشا و كەسانی تر بن. بە زاراوە و زمانی سەردەمی خۆیشمان حەقیقەتی تەوحید جگە لەوەی باسكرا ئەوەیە: بە هەرچی ئەوەی لە قورئان و سوننەتدا هاتووە بێ جیاوازی، بە زمان وڕواڵەت، هەروەها لە نهێنی و لە ناخیشتەوە پێی ڕازی بیت و، لەگەڵ ئەوەشدا هەموو بەرنامەیەكی تری مرۆڤەكان ڕەتبكەیتەوە و لێیان بەری بیت و جگە لە ئیسلام هەموو ڕێبازو بەرنامەیەكی ترت بەلاوە ڕەتكراوەو قبوڵ نەكراو بێت

  وریای ئەم هێمایە بن ! ئەو دوو دەستە كە بەو شێوەیە هێمای (نماستی) پێ دەوترێت و لە تۆرە كۆمەڵایەتییەكاندا وەكو ئامرازیك بۆ سوپاس كردن زۆر بەربڵاوە. كە خۆی لە ڕاستیدا هێمایەكی ئایینییە و ئاماژەی عەقیدەیی و بیروباوەڕی بودایی و هندۆسی لە خۆگرتووە.. لە جیاتی ئەوە دەكرێت ئەم دوو دەستە بەكاربهێنیت كە ئاماژە بۆ دوعا كردن دەكات، وەكو ئەوەیە بڵێی الله پاداشتی چاكەت بداتەوە، یان سەركەوتوو بیت. لە تۆرە كۆمەڵایەتییەكاندا زۆر وشەو زاراوەو وێنەی ناشەرعی بڵاو دەبێتەوە كە ڕەهەندی ڕەوشتی و بیروباوەڕیشی تێدایە، بۆیە وریابوون پێویستە. ئەسڵی باسەكەم لە پۆستێكی (د. فوز بنت عبد اللطيف كردي) وەرگرتووە.  

  هیچ مەكە تا حوكمەكەی نەزانیت! بنچینەیەكی شەرعی گرنگ هەیە پێویستە هەموو موسوڵمانێك بیزانێت، ئەویش ئەوەیە: نابێت موسوڵمان هیچ كارێك ئەنجام بدات، تاكو نەزانێت حوكمی شەرع دەربارەی ئەو كارەی چییە. ئەگەر حەڵاڵ و ڕێگە پێدراوە دەتوانێت بیكات، ئەگەر حەرام و قەدەغەكراوە دەبێت لێی دوور بكەوێتەوە، بەتایبەتی ئەو بابەتانەی كە ڕەهەندێكی عەقیدەیی هەیە، چونكە بەئەنجامدانی وسنوور بەزاندنی ئیمانی موسوڵمان و ئیسلامەتی تووشی مەترسی دەكات و دەیخاتە ژێر پرسیارەوە! زۆر شت لەم ڕۆژگارەدا درووست بووە و داهێنراوە كە پێویستیان بە لێوردبوونەوە لێكوڵینەوە هەیە، ئەگەر بە زانستێكی باش و تۆكمە نەبێت، ئەگەر كەسەكە بە عەقیدەو ئیمانێكی پتەو پشت ئەستوور نەبێت، بەئاسان لەڕێگەی ڕاست دەردچێت بێ ئەوەی بەخۆی بزانێت وگومڕا دەبێت و لەخشتەدەبرێت. بۆیە چاكترین قەڵغانیك لەم سەردەمە بۆ موسوڵمان كە ئیمانی خۆی پێ بپارێزێت ئەوەیە، زانستێكی شەرعی بەهێزی هەبێت لەسەر بنەمای قورئان و فەرموودەی صحیح و ڕێنمایی و ڕوناكی و تێگەیشتنی پێشینانی ئەم ئوممەتە و ئەوانەی لەسەر ڕێبازی ئەوان دینداری دەكەن. بۆ ئەوەش كە فریو نەخۆیت و بەسەر هەڵەدا نەبرێیت! ئەگەر خۆت نەتتوانی بە حوكم و بەڵگەی زانستی بابەتەكان بگەیت، پێویستە پرسیار تەنها لە كەسانی شارەزا لە كیتاب و سوننەت بكەیت لەوانەی كە بە گومراییەكانی ئەم سەردەمەوە تێوەنەگلاون و بەرژەوەندییەكیان نییە كە لەسەر حیسابی دینەكیان سەرقاڵی پاراستنی بن ! شێوازەكانی لە خشتەچوون و گومڕایی لەم سەردەمەی خۆماندا زۆر بوونەو تەنها لە ڕێگەی ڕواڵەت و قسەی باشی كەسەكانەوە نابێت متمانەیان بكرێت، سەرەتا گومان بكەیت باشترە تاكو پێچەوانەكەیت بۆ دەسەلمێت، چونكە ئەو كەسانەی كە قسە بۆ خەڵكی ئەكەن و وەڵامی پرسیاریان ئەدەنەوە، پێویستە تەماشای مەنهەجیان بكرێت و دڵنیا ببیتەوە ئەو كەسانە تاچەند دین و عەقیدەو تەوحیدی خۆیان پاراستووە لەم فۆناغە سەختەی خۆماندا كە پارێزگاری لە دین بووەتە كارێكی قورس وئەستەم و خەریكە فەرموودەكەی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم دێتەدی و جێبەجێ دەبێت: «بَادِرُوا بِالأَعْمَالِ فِتَنا كَقِطَعِ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ. يُصْبِحُ الرَّجُلُ فِيْهَا مُؤْمِناً وَيُمْسِي كَافِراً. أَوْ يُمْسِي مُؤْمِناً وَيُصْبِحُ كَافِراً. يَبِيعُ دِينَهُ بِعَرَضٍ مِنَ الدُّنْيَا». رواه مسلم. واتە: پەلە بكەن لە ئەنجامدانی كاری چاكە بەر لەوەی فیتنەو ئاشوب لە وینەی تاریكی شەو بكەوێتەوە و وای لێبێت كەسێك ڕۆژی لێ ببێتەوە ئیماندارە و ئێواری لێ دێت كافرە، یان ئێوارەی بەسەردا دێت ئیماندارە و بۆ بەیانییەكەی دەبێتە بێ باوەڕ! واتە: ئەوەندە فیتنە و تاقیكردنەوەی سەختی لە ئیمانیدا بەسەردا دێت، لەخشتەی دەبات و لەیەك ڕۆژدا بەو شێوە لە نێوان ئیمان و بێ ئیمانیدا دێت و دەڕوات و، لەبەر خۆشی و پارەیەكی كەمی ئەم دونیا دینەكەی دەفرۆشێت، بۆیە فەرموودەكە هانی موسوڵمان دەدات فریای خۆی بكەوێت بەر لەوەی ئەو فیتنەیە درووست بێت ودینی خەڵكی بكەوێتە ئەو مەترسییەوە

  بنەمایەكی عەقیدە لەلای زانایان یەكلابووەتەوە و جێگای خیلاف و ناكۆكی نییە لە نێوانیاندا كە: هەرچی بابەت و مەسەلەی غەیبی هەیە لە ئیسلامدا، وەكو ڕووداوەكانی دوای مردن و بەرزەح و ڕۆژی قیامەت و عەرش و بەهەشت و دۆزەخ ...هتد. هەر هەموی تەوقیفین، واتە: تەنها لەسەر بنەمای ئایەت و فەرموودە جێگیر دەبێت وهیچ بوارێكیان تێدا نییە بۆ دید و تێگەیشتنی كەسێتی و ئیجتیهاد و بۆچوونی زانایان، بەڵكو تەنها بە بەڵگەی ئایەت و فەرموودەی ڕاست و درووستی پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم نەبێت، بە هیچ ڕێگەیەكی تر و بەقەولی كەس جێگیر نابێت.  

  بابەتە گەورەكانی عەقیدە قابیلی ڕاجیایی نین هەر بابەتێك لە بابەتەكانی عەقیدە وبیروباوەڕ، جێگیر بووبێت كە سەلەف یەكدەنگ نەبوونە لەسەری و ڕاجیاییان لەسەری هەبووە ، ئەوە بەمەسەلەیەكی عەقیدەیی گەورە وگران دانانرێت كە وەلائوبەرائی لەسەر دابمەزرێت و ئیمانی خەڵكی پێ تاقیبكرێتەوە، یان موسوڵمانان لەسەری دوو بەرەكی بكەوێتە نێوانیانەوە، چونكە ئەگەر ئەو مەسەلە بنچینەیی و گەورە بوایە بەو شێوە، بێ گومان سەلەف لەسەری ناكۆك نەدەبوون و یەك ڕا و تێگەیشتنیان لەسەری دەبوو، لەبەر ئەوەی بابەتە مەزنەكانی عەقیدە بە سەریحی ئایەت و سەحیحی سوننەت یەكلا دەبنەوە ودواجاریش قابیلی مشت و مڕو ناكۆكی نین...والله أعلم.  

جیایان مەكەنەوە یەك مەسەلەن! جیاكردنەوەی كردەوەی چاكەوعیبادەتەكان لەگەڵ عەقیدەو بیرباوەڕدا و گرێنەدانیان پێكەوە ، جۆرێكە لە شێواندن بۆ بنەماكانی دین و بەو شێوەش بە ناڕاستەوخۆ نەوەیەكی عەلمانی هەموار كراو بەرهەم دێت و بەرهەم هاتووە. جا ئەگەر ئەوە بە نەزانین بكرێت ئەوە هەڵەیەكی كوشندەیە و ئەگەر بە ئەنقەست بكرێت ئەوە خیانەتە لە الله و لە پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم. جەختكردنەوەی بەردەوامی مامۆستایانی ئایینی وهاوشێوەكانیان لە كۆمەڵگای كوردیدا لەسەر گرنگی عیبادەت و گەورەیی پاداشتی پەرستشەكان و هاندانی خەڵكی بۆ ئەنجامدانیان بە بێ ئەوەی بیریان بخەنەوە ئەو پاداشت و بەڵێنانەی لە قورئان و سوننەتدا لەو بارەوە هاتوون بۆ كەسانێكە كە باوەڕی تەواویان بە ئیسلام هەبێت وەكو عەقیدە و وەكو شەریعەت، ئەو كارەیان بە گەورەترین هەوڵی بەرفراوانی تێكدانی بنەماكانی ئیسلام دێتە ئەژمار و هیچ كات كاریگەری خراپی لە كاریگەری دژایەتی نەیارانی ئیسلام كەمتر نییە! بەڵام ئەوان بە جۆرێك و ئەمان بە جۆرێكی تر. زۆربەی زۆری مامۆستایانی ئایینی لە ڕەمەزانی ڕابردوودا، وەكو چۆن هەموو كاتەكانی تریش هەروایان كردووە، تەنها باسی پاداشتی ڕۆژووگرتن وگرنگی زیندووكردنەوەی شەوانی قەدریان بۆ خەڵكی دەكرد، جگە لەو باسانە كە وەكو هەمیشە تەنها خۆی لە بازنەی عیبادەت و تەزكیەی نەفسدا دەبینێتەوە، ئیتر نەكەم و نەزۆر بە لای عەقیدەو بیروباوەڕدا نەڕۆیشتوون و عیبادەتەكانیان لە دڵ و مێشكی خەڵكیدا نەبەستووەتەوە بە لا إله إلا الله و بەباسەكانی تەوحید و عەقیدەوە، نە باسی مەرجەكانی لا إله إلا الله و هەڵوەشێنەروەكانی، نە باسی ولاء و براء، نە شیكردنەوەی جۆرەكانی شیرك، نە دەیان باسی تری عەقیدە كە هەمووی پێویستە موسوڵمان بیزانێت و ئیشی پێ بكات، بەڵكو ئەوەی جەختیان لەسەر كردووەتەوە بەبێ وچان تەنها ئەوەیە ئەو دە شەوە بە نوێژ و قورئانخوێندن و بە زیكرەكان زیندوو بكەنەوە و پاداشتی هەشتا و سێ ساڵی تەواوی عیبادەت مسۆگەر بكەن، كابرا سنووری بیروباوە{ نەماوە نەیبەزێنیت، كەچی مامۆستا لە جیاتی ئەوەی لە لادانەكانی بیگێڕێتەوە پێی دەڵێت خەتمەیەكی تووتی ئاسا بكە و ڕەمەزان بەڕۆژووبە و شەوانی قەدەر تا بەبەرەبەیان مەخەوە ئەچیتە بەهەشەتەوە! ئاخر هەی داماو ئەگەر لە حاڵی ئەو كەسە وردبیتەوە بۆت دەردەكەوێت زۆرك لە حوكمەكانی ئیسلام ڕەتدەكاتەوەو باوەری پێی نییە بۆچی خۆت و ئەویش فریو دەدەیت؟ بەڵكو زۆر جار بەو كەسانەی كە تا بینەقاقایان كەوتوونەتە لادنی عەقیدەو ە پێیان دەڵێن سەد جار بڵێن سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أكبر ئەوەندە كۆشك و تەلارتان لە بەهەشتدا بۆ درووست دەكرێت! ئەی عەقیدەو بیروباوەر؟ بە زمانی حاڵ پێیان دەڵێن ئەوەیان كێشە نییە! ئەی پێناسەو مەرجەكانی لا إله إلا الله و باسەكانی تری عەقیدە كە كەس بەلایدا ناچێت؟ بە زمانی كردار - نەك گوفتار - پێیان دەڵێن ئەوانە كێشە نین گرنگ تەنها عیبادەتە! لەم سەردەمەدا كارەساتی موسوڵمان بە گشتی و كورد بەتایبەتی زۆر گەورەیە، دینداری بە پێی ڕێنمایی و فەرمانی خاوەن دینەكە ناكەن، بەڵكو كەسانی لادەر و نەفام و هەندێ جار بێ ئاگا كەسانی بەكرێگرتەو ئەڵقە لە گویێان كردووەتە چاوساغی خۆیان و ئەوان ڕێگای دیندارییان پێ پیشان دەدەن، بۆیە ڕۆژ لە رۆژ لە ئیسلام دوور دەكەنەوە و مامۆستایانیش ساڵانێكە عیبادەت و عەقیدە لە دڵ و هزریاندا جیا ئەكەنەوە، یەكەمیان گەورە دەكەنەوەو دووەمیان بچووك دەكەنەوە! بەو شێوەش درێژە بە شاردنەوەی بەشێكی زۆر لە دین دەدەن كە عەقیدەكەیەتی و لەلایەكی تریشەوە خۆڵیان لە چاو دەكەن بەوەی وا تێیاندەگەیەنن عیبادەت سەرەرای لادان لە عەقیدە دەگونجێت قبوڵ بێت! هەمیشە پێیان دەڵێن و وتوویانە: بەو شێوە وەزعتان لە باشیدایە..بەڵام بەڕاستی وەزعەكە لە ئەوپەڕی خراپیدایە وپێی نازانین، وەكو ئەوەی خەریكی درووستكردنی باڵەخانەیەك بین بە سەرپەرشتی ئەندازیارێكی نەزان و بێ ئەزموون، هەرگیز بایەخ بە قایم كردنی بنچینەو بنەمای باڵەخانەكە نەدات و بڵێت ئەوە گرفت نییە، لە بەرانبەریشدا تەنها خەریكی گرنگیدان بێت بە جوانكردنەوەی دیوارەكان و ڕەنگركردنی ڕواڵەتەكانی و پرسی بنچینەی باڵەخانەكەی هەر لەبیری خەڵكی بردبێتەوە. إحسان برهان الدین 5 شوال 1442 17 أیار 2021

ئیمان گەنجینەی بەسوودی دونیا و دواڕۆژ بە هۆی ئیمان وبیروباوەڕی ڕاستەوە، ژیان بایەخ و واتای جوانتری دەبێت و مرۆڤەكان بەو هۆیەوەو، لەو پێناوەدا هەموو كارێكی باش و بە سوود ئەنجام دەدەن. تەنها ئیمان و عەقیدەی پاك و پاراو دەبێتە هۆكاری بە ختەوەری ڕاستەقینە و واتایەك بە تەمەن و بە ئەم مەودا كورتەی دونیا دەبەخشێت، بەبێ هەبوونی ئیمانیش - یان بە هەبوونی ئیمان و عەقیدەیەكی هەڵە و لەرزۆكدا - ئەستەمە كەس بەرگەی ناخۆشییەكانی ئەم دونیا بگرێت لە هەژاری و نەخۆشی و مەغدوری و دڵشكاوی و ئازاری جۆراوجۆری جەستەیی و ڕۆح. ئەگەر ئیمانێكی پتەوت بە پەروەردگار و ناوو سیفەتە بەرز و جوانەكانی هەبوو و، تەوحیدی تەواوت بۆ كرد و لە هەموو جۆرە شیرك و هاوتا دانانێك خۆت بە دوور گر... ئەگەر بە چاوبڕین بە ڕۆژی دوایی و ڕازیبوون بە چاكەو خراپەی قەدەر و خۆشەویستی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم و كار كردن بە شەرعی ئیسلام خۆت رازاندەو و ڕازیبوویت و بە گوێرەی توانا كردەوەت لەسەر بنەما وبنچینەی ئەو باوەڕ و خۆشەویستییە كرد و ئیمانەكەت تەنها چەند بابەتێكی تیۆری سارد و سڕ نەبوو، ئەوا تۆ كەسێكی بەختەوەریت با لە زۆر لەو نیشانەو هۆكارانەی بەختەوەری دونیا وەكو سەروەت و سامان و مناڵ بێ بەش بیت، چونكە زوو یان درەنگ و ڕەنگە لە گەرمەی وێڵ بوون و سەرقاڵیتدا بێت بە دوای بەدەستهێنانی خۆشبەختی ئەم دونیایەدا..بانگ دەكرێیت و بەبێ هیچ دواكەوتنێك دەبێت بچیتە دەم ئەو بانگەوازەوە و هەموو شتێك لە جیگەی خۆیدا بە جێ بهێڵیت! بەڵام ئەگەر بە چەكی ئیمان و تەوحید خۆتت بە هێز كرد و دڵ و دەروونت بە خۆشویستنی ئیسلام و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم ئاوەدان كردەوە ، ئەو كاتە بێ باكی لەو بانگكەرەی كۆتایی بە یاری ئەم دونیایە دەهینێت و هەرچی خەرمانی دونیای فانی و تەمەنت هەیە بە یەك چركە سات دەسوتێنێت و ئیتر لەو ساتە ناخۆشەدا دا تەنها ئیمان وعەقیدەی ڕاست و درووست و بەروبوومەكانیت بۆ دەمێنێتەوە.. ئەگەر پێشتر هەوڵت بۆ دابێت و بەدەستت هێنابێت. إحسان برهان الدين 26 جمادى الأول 1442 2021-1-10

  حەرام كراوی قورئان و سوننەت بە فەتوای كەس حەڵاڵ نابێت! ئەوەی الله تعالی و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم لە قورئان و فەرموودەی صحیح دا بڕیویانەتەوە و حوكمەكەیان ڕوون كردووتەە، هیچ پێویستییەكی بە فەتوا و ڕوونكردنەوەی كەس نییە. بۆیە بە واجبێكی ئایینی و ئەخلاقی دەزانم كە بلێم: ئەو فەتوای دكتۆر عەلی قەرەداغی دەریكردووە سەبارەت بە پیرۆزبایی جەژنی سەری ساڵ فەتوایەكی نادرووستە و هەڵەیەكە لە بواری بیروباوەردا كردوویەتی ولادانێكی ڕوون و ئاشكرایە لە مەنهەج و عەقیدەی ئیسلامی، نەك تەنها نەیپێكاوە و حەرامە كەس بە قسەی بكات، بەڵكو خودی خۆیشی پێویستە تەوبەی لێ بكات و لەو هەڵەو هەڵەكانی تری لە بواری بیروباوەڕدا پاشگەز بێتەوە، ئەگەریش هەر سوور بێت لەسەر ئەم هەڵەو و هەلەكانی تری، ئەوا كەس نابێت شوێنكەوتووی بێت و بە قسەی بكات، چونكە فەتواكەی ناشەرعییە و بەڵگەكانی عموميات ن و دوورن لەو مەبەستەی ویستوویەتی بیشەرعێنێت و لەبەر ئامانجی سیاسی و داڕمانی فیكری و هەستكردن بە بەزین بەرانبەر شارستانی ڕۆژئاوا بەو فەتوایەی خۆڵ لە چاوی موسوڵمان دەكات و بەسەر هەڵەی شەرعی گەورەیاندا دەبات. ئەمەی موسوڵمانان دەیكەن لە پیرۆزبایی سەری ساڵ لە گاورەكان و لە نێوان خۆیاندا لاساییكردنەوەیە بۆ جەژنێكی نا شەرعی وناكۆك لە گەڵ عەقیدەی ئیسلامدا و لە فەرموودەی صحیح یشدا هاتووە: (مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ فَهُوَ مِنْهُمْ) واتە: هەركێ لاسایی كەسانێك بكاتەوەو خۆی بەوان بچوێنی ئەویش لەوانە! - ابن القیم فەرموویەتی: " وأما التهنئة بشعائر الكفر المختصة به فحرام بالاتفاق ، مثل أن يهنئهم بأعيادهم وصومهم ، فيقول: عيد مبارك عليك ، أو تهْنأ بهذا العيد ونحوه ، فهذا إن سلم قائله من الكفر فهو من المحرمات وهو بمنزلة أن يهنئه بسجوده للصليب بل ذلك أعظم إثماً عند الله ، وأشد مقتاً من التهنئة بشرب الخمر وقتل النفس ، وارتكاب الفرج الحرام ونحوه ، وكثير ممن لا قدر للدين عنده يقع في ذلك ، ولا يدري قبح ما فعل ، فمن هنّأ عبداً بمعصية أو بدعة ، أو كفر فقد تعرض لمقت الله وسخطه ." واتە: پیرۆزباییكردن بە بۆنەو جەژن ودرووشمەكانی بێ باوەڕان بە ئیجماعی زانایان ئەگەر خاوەنەكەی بەوە لە ئیسلام دەرنەچێت ئەوا بە دڵنییاییەوە كارێكی قەدەغە و وحەرامی ئەنجام داوە، هەروەكو ئەوەیە ئەو كڕنوش و سەجدە بۆ خاچەكەی خۆی بات و تۆیش بڵێیت پیرۆزت بێت ئەو كارە، ئەو پیرۆزباییە تاوانەكەی لەلای الله لە كوشتن وعارەق خواردنەوە خراپترە، بۆیە هەركەسێك پیرۆزبایی كوفرو مەعسیەت لە كەسانێك بكات خۆی تووشی خەشم و توڕەیی پەروەردگار كردووە. پیرۆزباییكردن لە گاورەكان بە بۆنەی سەری ساڵەوە وەكو ئەوەیە بڵێیت ئێوە لەسەر ڕێبازێكی حەق و ڕاستن و دەستخۆشییان لێ بكەیت، كەسێكی زۆر سادە و ئاساییش تەنها فیترەتی تیكنەچووبێت ئەم حەقیقەتە دەزانێت كە نادرووست و نابەجێیە، چونكە ناكرێت پیرۆزبایی بۆنەو جەژن لە كەسێك بكەیت بە خۆیشت باوەڕت بەو جەژن و بۆنەیە نەبێت و دینەكەت بەهەڵە وشیركی بزانێت، ئەوە پێچەوانەی عەقڵ وشەرعە، ئەوان بۆ خۆیان ئازادن چی ئەپەرستن و كێ بەخوا دەزانن و چەند خوایان هەیە و لە قیامەت لێپرسینەوەو سزای خۆیان وەردەگرن! بەڵام چۆن ئەبێت ئێمە كە خۆمان بە موسوڵمان و شوێنكەوتووی قورئان وسونەت دەزانین كە هەموو دەقەكانی وەكو مەنهەجێك جەخت لەسەر تەوحید و دوركەوتنەوە لە شیرك دەكاتەوە شوێنیان بكەوین و پیرۆزبایی لادان و بێ باوەڕییان لێ بكەین، (مالكم كیف تحكمون). بەڵكو ئەگەر ئەوانیش پیرۆزباییان لێ كردین لەو جەژن و بۆنانەی خۆیان درووست نییە وەڵامیان بدەینەوە، ئاخر ئەوان باوەڕیان بەسێ خوا هەیە و هیچیشیان حەق و پەیوەندییان پێیانەوە نییە! ئێمەش باوەڕمان بەتەنها یەك پەروەردگار هەیە كە الله یە و تەوحیدی بۆ دەكەین، خاوەنی ئەم دوو بیروباوە ڕە ناكۆكە چۆن دەبێت پیرۆزبایی لەیەكتر بكەن سەبارەت بە جەوهەری ئەو عەقیدە ناكۆكە، بۆیە ئەوانەی فەتوای لەو جۆرە دەدەن بە هەر پاڵنەرو پاساوێك بێت، بەڕۆژی ڕووناك لە (الصراط المستقیم) لایانداوە و پێویستە بە خۆیاندا بچنەوە و چیتر موسوڵمانی بێ ئاگا و جاهیل بە عەقیدە گومڕا نەكەن و لە ڕێگای ڕاستی قورئان و سوننەت دورتریان نەخەنەوە. با هەموو موسوڵمانانی لای خۆمان و کوردانی ئەوروپایش لەوە دڵنیابن كە درووست نییە و حەرامە لە نێوان خۆیانیشدا بە بۆنەی سەری ساڵەوە هیچ ئاهەنگ و خۆشی و حەفلەیەك بگێڕن، یان شیرینی و كێك و خواردنی تایبەت بە بۆنەی سەری ساڵ درووست بكەن و دابەشی بكەن، یان خەڵكی بۆ بانگهێشت بكەن، هەموو ئەوانە كێشە و كەلێنیكە لە عەقیدەو بیروباوەری خۆیاندا درووستی دەكەن ، با بشڵێن نیەتمان ئەوە نییە! چونكە نیەت هیچ كاتێك كاری قەدەغەو حەرام حەڵاڵ ناكات، مادام لەو كات و تەوقیتەدا دەیكەن حوكمەكەی هەر دەیانگرێتەوە و تاوانی گەورەیە و سزای لەسەرە، پێویستە موسوڵمان خۆی لێ بەدوور بگرێت. إحسان برهان الدین 13 جمادى الأول 1442 2020/12/28  

چەند خاڵێكی گرنگ دەربارەی ئیسلام و ئیمان

1- ئیسلام تاكە دینە كە الله تعالی جگە لەوە هیچی تر وەرناگرێت: ( ومن يبتغ غير الإسلام دينًاً فلن يُقبلَ منه ).

2- ئیسلام دینی هەموو پێغەمبەرانە: ( وما أرسلنا من قبلك من رسولٍ إلا نوحي إليه أنه لا إله إلا أنا فاعبُدُونِ ).

3- سوننەتیش وەحیە و الله بۆ پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم ناردویەتی: ( وما ينطقُ عن الهوى * إن هو إلا وحيٌ يُوحى ) هەر كات پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم پرسیاری لێ بكرایە دەربارەی مەسەلەیەك و پێشتر لەلای پەروەردگارییەوە وەڵامی لا بوایە وەڵامی دەدایەوە، ئەگەر نا چاوەڕێی وەحیی دەكرد.

4- مافی الله بریتییە لە تایبەت كردنی بە هەموو جۆرە عیبادەتیك : ( وإلهكم إله واحد لا إله إلا هو الرحمن الرحيم ).

5- شیركی گەورە هیچ چاكەیەك بۆ مرۆڤ ناهێڵێت: ( ولقد أُوحي إليك وإلى الذين من قبلك لئن أشركت ليحبطن عملك ولتكُونن من الخاسرين ) ئەم گوتارەش ئاراستە كراوە بۆ محمد صلى الله عليه وسلم و هەموو كەسێكی تر لە پاش ئەو.

6- الله تعالی لە شیرك خۆش نابێت مەگەر بە تەوبە كردن نەبێت: ( إن الله لايغفرُ أن يشرك به ويغفرُ ما دون ذلك لمن يشاء ).

7- خەڵكی لەسەر زەویدا دو جۆرن: یان ئیماندارن یان بێ باوەرن، ئیتر جۆری سێیەمیان نییە:( وهو الذي خلقكم فمنكم كافر ومنكم مؤمن ) مونافیقیش دوو جۆرن هەردەچنە نێو ئەو دو جۆرەی باسمان كرد، یان خۆیان وەكو ئیماندار نیشان دەدەن و خۆیان لە ڕاستیدا بێ باوەڕن كە ئەوە (النفاق الأكبر) ی پێ دەوترێت.

یان كردەوەی چاكە و عیبادەت لە ڕواڵەتی دەبینرێت لە كاتێكدا خۆی تاوان ئەنجام ئەدات و خراپەكانی دەشارێتەوە، ئەوەش (النفاق الأصغر) ی پی دەوترێت.

8- هیچ كەسێك نابێت كافر بكرێت مەگەر الله لە قورئان و پێغەمبەرەكەی لە سوننەتدا كافریان كردبێت.

9- ئیمان گوفتارە و كردارە و باوەڕی ناو دڵە، ئەم سێیە پێكەوە ئیمانیان پێ دەوترێت، وەكو چۆن نوێژی مەغریب سێ ڕكاتە و ئەگەر ڕكاتێكی كەم بێت ئیتر پێی ناوترێت نوێژی مەغریب، ئیمانیش بە هەمان شێوە وایە.

گوفتاری دڵ (قول القلب): بریتییە لە باوەڕ هێنانی تەواو بە ( لا إله إلا الله محمد رسول الله) بە مەرج و مافەكانیان و خۆ بە دوور گرتن لە هەڵوەشێنەرەوەكانیان، هەروەها باوەڕبوونی تەواو بەوەی كە هەرچی پەیامی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم هەیە بە بێ جیاوازی هەر هەمووی راستە و حەقە.

كرداری دڵ (عمل القلب): واتە خۆشویستنی الله و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه وسلم و دینی ئیسلام، هەروەها بریتییە لەوەی كە هەرچییەك الله و پێغەمبەرەكەی صلی الله علیه و سلم خۆشیان و یستووە تۆش خۆشت بوێت و ئەوەی ڕقیان لێ بووە تۆش ڕقت لێ بێت و لێی دوور بكەویتەوە.

كرداریش واتە (العمل) بریتییە لەوەی پێغەمبەر صلی الله علیه و سلم پێی سپێردراوە بیگەیەنێت وەكو نوێژ و زەكات و ڕۆژوو و حەج و كردەوەكانی تر.

ئینجا ئیمان زیاد دەكات و كەمیش دەكات و لە ناویش دەچێت، بە تاعەت و كردەوەی چاكە زیاد دەكات و بە تاوان و كردەوەی خراپە كەم دەكات، بە كوفر و شیركیش لە ناو دەچێت و بە هیچی تر جگە لەو دووانە لە ناو ناچن : ( إنما المؤمنون الذين إذا ذُكِرَ الله وجِلت قلوبهم وإذا تُليت عليهم آياته زادتهم إيمانا ).

بۆ باسەكە بە شیكراوەیی بڕوانەعبدالعزيز الطريفي : ( فصول في العقيدة_الرسالة الشامية ).

إحسان برهان الدین

23 صفر 1442

10 تشرینی یەكەم 2020